Kies een taal
Voor het eerst in de afgelopen twintig jaar is een regeringscrisis niet dankzij of ondanks Berlusconi voorkomen: maar volstrekt ongeacht wat Berlusconi al dan niet heeft gedaan, in een zenuwslopende maalstroom die hem de afgelopen dagen minstens tien keer van gedachten heeft doen veranderen. Tot ieders verrassing kondigde de versteende leider van het centrumrechtse Popolo della libertà (PdL), de senaat persoonlijk aan dat hij bij de vertrouwensstemming voor de regering zou stemmen (hoewel hij zaterdag nog het vertrek van zijn ministers bekendmaakte en kort daarvoor zijn senatoren had gevraagd om tegen de regering te stemmen). Dit alles heeft op deze chaotische, en in zekere zin historische dag voor het Italiaanse parlement echter geen invloed gehad op de uitkomst van het ingewikkelde spel dat de afgelopen dagen is gespeeld.
Deze uitkomst stond namelijk al vast toen de dissidenten van de PdL in de nacht van dinsdag op woensdag lieten weten dat ze achter de regering zouden blijven staan, waarbij ze op steun van voldoende parlementsleden konden rekenen om zeker te zijn van een nieuwe meerderheid in de senaat.
Leiderschap in rook opgegaan
Zo is de man die sinds de jaren negentig symbool stond voor de Italiaanse politiek, de spil van iedere politieke overgang van de afgelopen twintig jaar, de leider die er steeds in slaagde op doorslaggevende wijze zijn stempel te drukken op niet alleen zijn eigen partij, maar ook op die van zijn tegenstanders, opeens overbodig geworden. Berlusconi kon het niet geloven en had enkele uren nodig om te beseffen wat er was gebeurd. Toen het vervolgens tot hem doordrong, heeft hij zich erbij neergelegd dat hij geen rol van betekenis meer speelde en heeft hij voor de regering gestemd, om maar geen getuige te hoeven zijn van de formele breuk binnen zijn partij. Het charismatische leiderschap waarmee hij tot maandagavond nog iedere vorm van intern debat botweg van tafel kon vegen is onverwachts in rook opgegaan.
Alfano heeft zijn spierballen laten zien
In een oogwenk verdwenen. Op internetforums werd zijn leiderschap terechtgesteld in een spervuur van beledigingen en bespottingen van zijn kiezers, die op zijn minst gezegd van hun stuk waren gebracht door de onbegrijpelijke verwarring waarmee Berlusconi tevergeefs heeft geprobeerd de regering te laten vallen.
Nu denkt iedereen dat tegelijk met de nieuwe meerderheid – in aantal vrijwel identiek aan de vorige, maar verankerd in het akkoord tussen de premier en het meest verantwoordelijke deel van centrumrechts – er een nieuwe leider is opgestaan, in de persoon van [de vicevoorzitter van de ministerraad en tweede man van de PdL], Angelino Alfano. En er bestaat geen twijfel over dat Alfano een sleutelrol heeft gespeeld in het verloop van deze regeringscrisis. Hij weigerde immers vanaf het begin om een splitsing binnen de PdL teweeg te brengen, hij probeerde tot het laatste moment Berlusconi ervan te overtuigen op zijn schreden terug te keren en slaagde er vervolgens in, niet alleen dankzij zijn overredingskracht, maar ook dankzij de consensus die hij in de tussentijd onder de senatoren en afgevaardigden had bereikt om, voor het eerst in de geschiedenis, geen gehoor te geven aan de eisen van Berlusconi. Alfano, die in het verleden door zijn partijgenoten nogal eens een gebrek aan daadkracht is verweten, heeft deze keer zijn spierballen laten zien.
Onafscheidelijk regeringsduo
Los van alle onverwachte wendingen en de crisis van een door de tijd aangetast leiderschap – ondanks het sterke verkiezingsresultaat, het toegejuichte ‘Silvio, Silvio!’ en de meelevende betrokkenheid van de mensen bij zijn persoonlijke lotgevallen – lag wat deze dagen is gebeurd, met woensdag als spectaculaire apotheose, al vast toen de brede coalitie werd gevormd. Niet de verzoening tussen de centrumlinkse Partito democratico en het centrumrechtse Popolo della libertà, die Berlusconi ten onrechte als het einde van zijn problemen zag, en al zijn laatste stappen hebben bijgedragen aan het voorkomen van de val van de regering. Dit is eerder te danken aan het ontstaan (met de zegen van de Italiaanse president Giorgio Napolitano) van een uit nood geboren, maar onwrikbaar gebleken samenwerking tussen premier Enrico Letta en Angelino Alfano, het onafscheidelijke regeringsduo.
Eindigen als christendemocraten
Waar deze, slechts op het oog onverwachte en verrassende overgang toe zal leiden is nog niet te zeggen. Bovendien heeft de Italiaanse politiek te maken met een generatiewisseling, met alle gevolgen van dien. Wellicht zullen we aan het eind van de economische crisis en een legislatuur die nu al een jaar stand houdt, opnieuw getuige zijn van een krachtmeting tussen centrumrechts en centrumlinks die dan een diepgaande verandering hebben ondergaan en meer lijken op de centrumlinkse en –rechtse partijen in de meeste Europese landen. Maar het is zinloos om te ontkennen dat de Italiaanse traditie en de hoofdrolspelers van de nieuwe fase een belangrijke rol zullen spelen. Met andere woorden, het is mogelijk, misschien meer dan waarschijnlijk, en vanuit zeker oogpunt te vrezen, dat we het nieuwe politieke tijdperk als christendemocraten zullen eindigen.
