Wat kregen we niet allemaal te horen na de wereldwijde financiële crisis van 2007 en 2008! Van alle kanten vlogen de leuzen ons om de oren: het internationale bankwezen zou beter gereguleerd worden, belastingparadijzen zouden meedogenloos aangepakt worden, kortom: het zou afgelopen zijn met de zwarte gaten van een systeem dat alle misstanden bedekte. Een G20 die in Londen werd gehouden, mondde uit in hoogst deugdzame conclusies.
De lidstaten van deze club beloofden “maatregelen tegen belastingparadijzen”, dreigden volop met sancties en verzekerden dat “het tijdperk van het bankgeheim ten einde liep”. Eerst was er de crisis die Cyprus, een gewilde offshore bestemming voor Russische oligarchen en anderen die hun zaakjes graag in het duister regelen, op zijn kop zette. En nu zitten wij in Frankrijk in de maalstroom van de affaire-Cahuzac [de Franse minister voor Begrotingszaken, die beticht is van witwassen van geld en belastingontduiking, red.]. Grondbeginselen als integriteit en transparantie, die van alle - en zeker van hooggeplaatste - politici worden geëist, worden door dit staatsschandaal aan de kaak gesteld.
Schimmige wereld van belastingparadijzen
De actualiteit is soms een aaneenschakeling van duizelingwekkende gebeurtenissen. Voor alle duidelijkheid: het onderzoek dat Le Monde vanaf vandaag publiceert [in samenwerking met The Guardian, de Süddeutsche Zeitung, Le Soir en The Washington Post] en dat gewijd is aan de internationale schimmige wereld van belastingparadijzen, hun ondoorzichtige werkwijze en hun klanten met de meest uiteenlopende achtergronden, is niet opgezet vanwege de chaos in Nicosia of het gekibbel rond Cahuzac.
Dit onderzoek is al maanden geleden van start gegaan en werd mogelijk toen een internationaal consortium van onderzoeksjournalisten op ongekende wijze toegang kreeg tot een gigantische database, die de geheimen van de offshore bankwereld aan het licht bracht. Er werden 2,5 miljoen bestanden uitgeplozen, vergeleken en geverifieerd, met als resultaat dat het wijdvertakte netwerk van het “schaduwbankieren” kon worden blootgelegd. In die enorme massa documenten duiken ook de namen van twee Franse banken op, evenals de naam van de voormalige penningmeester van de campagne van François Hollande, Jean-Jacques Augier. Hij beweert echter dat hij niets onwettigs heeft gedaan toen hij - voor een Chinese partner - gebruikmaakte van offshore constructies.
Achterhouden van informatie
Hoe onthutsend de onthullingen van individuele gevallen ook mogen zijn, dit mag de kern van het probleem niet verhullen, en dat is dat belastingparadijzen een bedreiging vormen voor de democratie. Ze ondermijnen de rechtsstaat doordat ze mikken op het achterhouden van informatie. Ze zijn een absolute buitenkans voor allerlei fraudeurs. Ze bevorderen het verduisteren van overheidsgelden in landen waar afpersing en corruptie welig tieren. In deze wereld waar de juridische vindingrijkheid geen grenzen lijkt te kennen, gaan kolossale bedragen schuil achter brievenbusfirma´s. Rijke particulieren zouden er een totaalvermogen hebben dat gelijk is aan het bbp van de Verenigde Staten en Japan samen.
In het licht van dit onderzoek kan niemand nog volhouden dat de politieke leiders - ondanks al hun beloften - zichzelf adequate middelen hebben verschaft om te kunnen optreden. Het is dringend noodzakelijk om de regels, de controlemiddelen en de grensoverschrijdende samenwerking te versterken. Dat is de enige manier om witwassen te bestrijden. En de westerse banken die gespecialiseerd zijn in het creëren van ondoorzichtige structuren zullen er moeilijk aan ontkomen om duidelijke antwoorden te verschaffen. Als ze tenminste willen dat er in deze tijden van crisis nog geloof wordt gehecht aan hun principeverklaringen op het punt van ´ethiek´.