Kies een taal
Alle belangrijke gebeurtenissen in de wereldgeschiedenis worden twee keer verteld: eerst als heldenepos en vervolgens worden er grappen om gemaakt. Tegenwoordig leven we in een tijd van ironie en scepsis wat helden betreft, want we hebben heldenmoed leren vrezen als bijverschijnsel van oorlog en dictatuur. Tot nu toe werd de zo genoemde "Wende" bij voorkeur gevierd als de val van de Muur, een wonder dat een glas sekt verdiende en dat als een geschenk uit de hemel neerdaalde over het opgedeelde Berlijn. Aan de herdenkingen in de hoofdstad kleefde echter altijd al een vleugje geschiedvervalsing, want het hoogtepunt van het drama speelde zich in Leipzig af in plaats van op het politbureau.
Toen in Leipzig op 9 oktober 1989 zo’n 70.000 mensen door de straten trokken, bleek het regime voor het eerst niet in staat tot handelen. Alleen al deze enorme massa mensen stelde het onderdrukkingsapparaat buiten werking. Dat feit moedigde niet alleen aan tot navolging in het hele land, maar had bovendien een demoraliserend effect op de machthebbers. We kunnen dus stellen dat de Muur eigenlijk in Leipzig viel. Zonder 9 oktober was er ook geen 9 november (dag van de Duitse hereniging) geweest: Nu, na 20 jaar herdenken, merken we dat iedereen dat eindelijk begint te begrijpen.
"Die Wende": een vreedzame revolutie Geleidelijk worden er steeds minder Berlijnse scènes van massale omhelzingen aan de grens vertoond, maar in plaats daarvan de eindeloos lange, spookachtig rustig bewegende stroom mensen in Leipzig. Geleidelijk aan noemen we de "Wende", de vondst van de een na laatste voorzitter van de staatsraad, Egon Krenz, bij zijn juiste naam. En die luidt niet "val van de Muur", maar "vreedzame revolutie"
De lachwekkendste legende over de revolutie mikt dus ook op de zogenaamde moed die de inwoners van de deelstaat Saksen op het juiste moment toonden en de vermeende lafhartigheid waarvoor de overige Oost-Duitsers zich zouden moeten schamen, omdat ze te laat de straat op gingen. Die legende gaat als volgt: als er in september of oktober 1989 een auto met nummerbord uit de noordelijke deelstaten bij een tankstation in Leipzig aankwam, soms ook met een “I” voor Berlijn, (destijds de hoofdstad van de DDR) dan weigerden de Saksische pompbedienden de tank te vullen, met de volgende gevleugelde woorden: "Gaan jullie eerst maar eens demonstreren, dan mogen jullie daarna nog eens terugkomen!" We weten niet of dit ook werkelijk zo is gegaan, maar er wordt al twintig jaar strijd over de vraag gevoerd: welke stad is de werkelijke heldenstad? Leipzig of Berlijn?
Het is een strijd om erkenning, die voor het laatst escaleerde tijdens het debat om het monument ter nagedachtenis aan de hereniging, waarbij de inwoners van Leipzig zich gepasseerd voelden en met 15 miljoen euro voor de bouw van een eigen monument gesust moesten worden. Toch was daarmee de strijdbijl nog niet begraven. Er liggen immers diep gewortelde vijandelijkheden uit DDR-tijden aan de strijd ten grondslag, toen de woede van inwoners op de staatsmacht leidde tot het verachten van de hoofdstad en de afgunst op de privileges van Oost-Berlijners hoogtij vierde.
Weinig beeldmateriaal van de demonstraties in Leipzig
Berlijn, toenmalig 'venster op het Westen’, werd uit propaganda-overwegingen bij voorkeur voorzien van schaarse goederen. Inwoners van de provincie beschouwden de bewoners van Berlijn, vanwege het feit dat ze zo dicht bij de macht zaten, als loyaler aan die macht en werden daarin voor hun gevoel in 1989 ook bevestigd: de inwoners van de hoofdstad liepen achter de feiten aan. Voor hun grootste demonstratie op 4 november hadden ze zelfs toestemming gekregen.
Tegenwoordig wordt de concurrentie tussen beide steden aangewakkerd door het feit dat Berlijn is opgeklommen tot symbool van de hereniging. De Muur symboliseert inderdaad de Duitse deling. De dansende bestormers van de Muur zouden echter niet mogen verdoezelen dat er op de beslissende dag feitelijk een angstige stilte heerste. Die angst is enigszins in vergetelheid geraakt, omdat er van die eerste "maandagdemonstraties" in Leipzig in september tot aan 9 oktober 1989 maar zo weinig beelden beschikbaar zijn. Westerse journalisten kregen uitsluitend accreditaties voor Berlijn. Bovendien was het gevaarlijk om te filmen, zoals blijkt uit opnamen die in het geheim werden gemaakt. We zien hoe weinig bescherming de demonstranten hadden die uiteen werden gedreven en hoe dicht op elkaar geperst de demonstranten stonden die omsingeld werden.
Wat we echter niet zien is een handvol pantserwagens, de nervositeit van de oproerpolitie en de doodsdreiging die in de lucht hing, nadat Egon Krenz tijdens een staatsbezoek in China eind september het bloedbad van Peking had goedgepraat. Het feit dat de mensen zich daardoor niet lieten ontmoedigen is een belangrijke daad van blijvende betekenis.
Echte helden maken geen aanspraak op heldendom
De ironie van het verhaal is dat SED-functionarissen in Leipzig en topmannen uit Berlijn achteraf de eer opeisten voor het vreedzame verloop van 9 oktober 1989 - maar de grootste geschiedvervalsing kwam in dat verband van Egon Krenz, die na afloop van de demonstratie belde met Leipzig en zijn goedkeuring verleende aan het 'besluit' om geen vuurwapens in te zetten. Een dergelijk besluit was feitelijk niet genomen. Waarschijnlijker is dat slechts een gewetensconflict na een gegeven bevel een bloedige tegenaanval heeft weten te voorkomen.
We moeten eerst nog een innerlijke strijd overwinnen om tot erkenning van dit antiautoritaire type held te komen, die destijds ten tonele verscheen. Anders dan de historische verhalen willen doen geloven, was er in werkelijkheid geen scheiding tussen Berlijn en Leipzig, maar strekte het netwerk van dissidenten zich uit over de hele DDR. In september gingen inwoners van Berlijn naar Leipzig om bij de eerste demonstraties mee te lopen en begin oktober kwamen inwoners van Leipzig naar Berlijn. Er zijn helaas geen beelden van alle demonstraties van die herfst, maar er waren destijds vele heldhaftige steden en dorpen. Het feit dat sommige mensen tegenwoordig niet meer uitgebreid worden geëerd is in wezen toe te schrijven aan de vreedzame revolutionairen zelf.
Zij hebben geen aanspraak op de macht willen ontlenen aan hun revolutionaire activiteiten. Hun enige wapen was hun moed. Hun tactiek was de-escalatie, hun strategie deemoed. De helden van 1989 zijn te herkennen aan het feit dat ze voor zichzelf geen aanspraak maakten op enig heldendom.
