Aangepast logo op de gevel van de Griekse Nationale Bank in Athene in april 2011.

Bizarre manier om een beschaving te leiden

Ondanks een hele reeks keiharde bezuinigingsmaatregelen om de internationale markten te kalmeren, wankelt Griekenland alweer op de rand van het bankroet. Maar zouden democratieën hun economisch beleid moeten laten afhangen van de wensen van een paar duizend beurshandelaren?

Gepubliceerd op 10 mei 2011 om 13:31
Aangepast logo op de gevel van de Griekse Nationale Bank in Athene in april 2011.

Voorheen was het zo dat alleen de minder ontwikkelde landen te lijden hadden van de invloed van wispelturige financiële markten. Een klassiek voorbeeld daarvan stamt uit 2003, toen de nieuwe Braziliaanse regering, onder leiding van Luiz Inácio Lula da Silva zijn sociale democratische missie tijdelijk opzij moest schuiven en eenvoudigweg alle zeilen moest bijzetten om beurshandelaren ertoe te bewegen de aandelenprijzen in het land weer onder controle te krijgen.

Maar nu wordt de onvoorspelbare macht van de markt ook in de rijkste gebieden ter wereld gevoeld. De regering van Griekenland en ambtenaren uit de eurozone realiseren zich inmiddels dat de reddingsoperatie die ze een jaar geleden op touw zetten, niet werkt. Dat wil zeggen: het heeft Griekenland niet geholpen de markt weer op te gaan. Het resultaat van deze eerste van drie noodplannen voorspelt niet veel goeds voor de noodpakketten van Portugal en Ierland.

Het zijn immers de schommelingen in deze markten die aan de wieg stonden van de crises en die ook weer nieuwe problemen dreigen te veroorzaken. We ondervinden nu allemaal wat voor de armere landen al eerder duidelijk werd: internationale beleggers bepalen in grote mate welke mogelijke besluiten er door democratische regeringen genomen kunnen worden. En de bepaling daarvan is veel minder rationeel dan we hoopten. Het is vrijwel onmogelijk vooraf te weten wat er zal werken en hoeveel offers en bezuinigingen er nodig zijn om een ramp af te wenden.

Munt slaan uit grillen en geruchten

De lering die we hieruit moeten trekken, is niet dat regeringen hun financiële huishouding op orde moeten houden. Dat is altijd al zo geweest. De lering is dat hetgeen wat bepaalt of je financiën op orde zijn of niet, als puntje bij paaltje komt, de grillen en geruchten zijn waaruit handelaars zoveel mogelijk munt proberen te slaan.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Aan de oppervlakte lijkt het allemaal ongecompliceerd. Mensen lenen onze regeringen grote sommen geld, en houden rekening met het risico dat ze niet worden terugbetaald. Prima. Maar daar blijft het niet bij.

De reden waarom prijzen zo vaak fluctueren is dat mensen enorme geldbedragen rondschuiven om te profiteren van de constante bewegingen van de markt zelf. Als gevolg van dit mechanisme verdwijnt de soliditeit van een regeringsbeleid naar de achtergrond.

Vrije interpretatie van Keynes

In een vrije interpretatie van de formulering van Keynes kunnen we stellen dat het nemen van beslissingen op deze manier is alsof je naar de foto’s van honderd mensen kijkt en wordt gevraagd of je op basis van aantrekkelijkheid je favorieten wilt kiezen. Maar dat is niet het echte doel, de bedoeling is dat je een lijst maakt van de foto’s waarvan je denkt dat andere mensen die ook zullen kiezen, omdat je weet dat iedereen er dezelfde abstracte draai aan geeft. In een dergelijke situatie sluipt het groepsdenken en de kracht van horenzeggen er snel in en wordt de onafhankelijke beoordeling van fundamentele zaken minder belangrijk.

Het uiteindelijke resultaat is dat vluchtige en grillige markten bewegende doelen zijn voor regeringen die proberen vast te stellen wat acceptabel is voor de mensen die die markten daadwerkelijk bezitten. Daaruit volgt een kwellende dans waarbij de regering de juiste ‘signalen’ probeert af te geven – en de beste signalen zijn gewoonlijk de bereidheid tot uitgavenbeperkingen of de rente meer te verhogen dan anderen – terwijl de duizenden mensen die ‘de markt’ vormen, besluiten wat die signalen beteken.

Als dat een bizarre manier lijkt om te besluiten hoe de menselijke beschaving geleid moet worden (als wij mensen inderdaad nog de leiding hebben), wat kunnen we dan nog doen? Op dit moment, op nationaal niveau: vrijwel niets. Tenzij ze een mislukking willen accepteren, kunnen demonstranten eigenlijk geen eind aan de bezuinigingen eisen. Ze kunnen in plaats daarvan alleen maar vragen om meer belastingverhogingen. Voor regeringen zal het gissen blijven of hun besluiten beleggers tevreden stellen of rechtstreeks leiden tot de afgrond van een ‘vertrouwenscrisis’. Helaas zijn er voor dit spel geen andere regels.

Er zijn geen gemakkelijke oplossingen

Op de lange termijn zullen de huidige internationale economische regels echter niet natuurlijker of onvermijdelijker zijn dan de gouden standaard en kapitaalcontroles die er nog geen 40 jaar geleden aan vooraf gingen, of dan welk ander systeem in de geschiedenis dan ook.

Na de crisis van 2008 verscheen het bespreken van wereldwijde kwesties weer op de agenda: wereldbestuur voor wereldmarkten, een ‘nieuw Bretton Woods’, of een manier van samenwerken die de instabiliteit terug zou dringen. Sindsdien hebben we het laten afglijden, en dat is fout. Er zijn inderdaad geen gemakkelijke oplossingen en het is niet waarschijnlijk dat de grote wereldmachten binnenkort over een aantal kwesties tot een akkoord zullen komen. Maar dat is geen excuus om die kwesties maar te vergeten. Niemand kon de huidige crisis in de Arabische wereld voorzien, maar het zou goed zijn geweest als de problemen waren aangepakt voordat ze op straat tot een uitbarsting zouden komen.

Natuurlijk hebben de westerse regeringen het momenteel te druk met het redden van de EU, het handhaven van de macht van de VS en ervoor te zorgen dat de Britse economie meer om het lijf blijft hebben dan alleen ‘royal wedding’-snuisterijen. Maar kijk niet alleen naar de sterkte van het beleid om te beoordelen of het resultaat zal hebben. Luister vooral naar de opmerkingen die aandelenhandelaren erover maken.

Vanuit Athene

Geen directe oplossingen in zicht

Terwijl kredietbeoordelaar Standard&Poor’s opnieuw de kredietwaardigheid van Griekenland heeft verlaagd, een teken dat de financiële markten zich ongerust maken, heeft het land met Europa onderhandeld over nieuwe, extra steun. Premier Giorgos Papandreou heeft geen nieuwe ideeën meer om wat aan de enorme schuld te doen en om zijn regering uit de sfeer van besluiteloosheid te trekken, zo schrijft Ta Nea op de voorpagina. Die socialist, die sinds oktober 2009 premier is, krijgt met steeds meer weerstand binnen zijn eigen kabinet te maken: zo heeft Andreas Loverdos (minister van Gezondheid) geëist dat de hervormingen en privatiseringen versneld plaats zullen vinden. Op 11 mei zullen de Duitse bondskanselier Angela Merkel, de voorzitter van de Europese Commissie José Manuel Barroso en de voorzitter van de Europese Raad Herman Van Rompuy elkaar treffen in Berlijn. Tijdens dit “cruciale onderhoud” zullen de drie de strijd tegen de crisis in de eurozone bespreken, zo schrijft de krant.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp