Kies een taal
Veel Europeanen associëren Turkije met de netelige kwestie van toetreding tot de EU aan oostelijke zijde en beschouwen het land als een verre buitenpost van de NAVO, een laatste uitloper van westerse civilisatie, en als het land dat grenst aan beklemmende landen als Iran en Irak.
Toch trokken afgelopen zomer verbazingwekkend veel wereldleiders uitgerekend naar Turkije. Het draait daarbij allemaal om energie. En in dat opzicht ligt Turkije wel heel centraal. Ook al beschikt het land zelf niet over grote hoeveelheden grondstoffen, toch zullen er in de toekomst vanuit Centraal-Aziatische landen, Rusland en het Midden-Oosten via de pijpleidingen door Turkije olie en aardgas worden vervoerd naar Europa. Intussen is rondom het verloop van die pijpleidingen een strijd ontbrand waarbij hoge inzetten en grote risico’s niet worden geschuwd.
Een van de klassieke routes voor grondstoffen loopt van oost naar west. Turkije voert al 15 jaar lang gesprekken over zijn rol als doorvoerland voor de bodemschatten die sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in de Kaspische Zee werden ontdekt. Daartoe behoren niet alleen de gasvelden in Turkmenistan, maar ook Kashagan in Kazachstan, het grootste olieveld ter wereld dat een 25 jaar geleden werd ontdekt, en Azerbeidzjan. Lange tijd was onduidelijk hoe deze fossiele brandstoffen in Europa terecht moest komen. Op 13 juli dit jaar gaven vijf staats- en regeringsleiders daarop in Ankara een antwoord. Ze besloten tot de aanleg van de Nabucco-gaspijpleidingvan Turkije naar Midden-Europa. Het besluit ging vergezeld van een stemmige plechtigheid. De Turkse premier Erdoğan speelde daarbij de rol van dirigent van het grote energiecircus.
Een miniatuur-Nabucco van Baku naar Erzurum
Nabucco staat voor de poging van Europeanen en Turken om aardgas naar de EU te transporteren, zonder dat gasgrootmacht Rusland daarover iets te zeggen heeft. Vandaar dat het Kremlin en de Russische energiereus Gazprom het project meteen al bestempelden als krankzinnig. Gazprom wist bovendien niet hoe gauw het de energievoorraden uit de Kaspische Zee moest opkopen.
Al eerder waren er uit Moskou snelle en felle reacties gekomen op plannen voor andere pipelines van oost naar west. Zoals bij de aanleg van de grote aardgasbuis vanuit Baku (Azerbeidzjan) via Georgië naar de Turkse havenstad Ceyhan aan de Middellandse Zee. Tegelijkertijd ontstond een gaspijplijn vanuit Baku naar het Turkse Erzurum, een soort mini-Nabucco-lijn. In het westen van Turkije kwam er nog een nieuwe verbinding naar Griekenland bij.
De Verenigde Staten, fervent voorstanders van deze projecten, spraken er hun steun voor uit. Er was de regering in de VS veel aan gelegen om de bodemschatten uit de Kaspische Zee zonder inspraak van Moskou op de markt te kunnen brengen. Maar het zou een vergissing zijn om te geloven dat de Turken zich in het grote spel om energiebronnen zouden laten vastpinnen aan Amerikaanse zijde. Dat bleek wel uit het verrassingsbezoek van Vladimir Poetin, kort na de Nabucco-top, aan Ankara. Gealarmeerd door de ondertekening van de mantelovereenkomst over Nabucco belde Poetin de Turkse premier op en stelde hem voor een Russische pijplijn naar Bulgarije aan te leggen door het Turkse deel van de Zwarte Zee.
Via South Stream zou Russisch gas naar Europa worden vervoerd, waarbij Oekraïne omzeild zou worden. Dit is echter tegelijkertijd een concurrerend project voor Nabucco. Gazprom heeft zich onlangs weten te verzekeren van de gasleveringen in Azerbeidzjan. Dat gas kan ook aan Europese pijpleidingen worden toegevoerd. Het regende direct vette koppen: Nabucco ten dode opgeschreven.
Heeft Turkije Europa in de steek gelaten?
Heeft Turkije Nabucco en daarmee ook Europa nu in de steek gelaten? Om deze vraag te kunnen beantwoorden, moeten we eerst nagaan wat Turkije in ruil voor zijn instemming met South Stream heeft gekregen, en dat blijkt behoorlijk wat. De Turken eisten toezeggingen van Rusland voor leveringen voor een oliepijpleiding vanuit de havenstad Samsun aan de Zwarte Zee naar Ceyhan aan de Middellandse Zee. Die leiding wordt nu gebouwd en dient ter ontlasting van de Bosporus, waar nu nog reusachtige olietankers dagelijks rakelings langs Istanbul varen. Daarmee wordt Ceyhan de voornaamste oliehaven in het oostelijk deel van de Middellandse Zee.
Tegelijkertijd bereikten Erdoğan en zijn vriend Poetin overeenstemming over de bouw van de eerste Turkse kerncentrale. Turkije importeert bijna 64% van zijn aardgas uit Rusland. „We hebben nieuwe leveranciers nodig”, zegt de voormalige staatssecretaris voor Energiezaken, Yurdakul Yigitgüden.
Gelukkig heeft Turkije ruime keus. De derde richting, waarvoor Turkije het knooppunt is, loopt van zuid naar noord. Kort na het bezoek van Vladimir Poetin arriveerde de emir van Qatar in Turkije voor gesprekken met Erdoğan over een pijplijn naar Turkije. Qatar beschikt over de op twee na grootste aardgasreserve ter wereld.
Een verandering qua invloed van Turkije ten opzichte van Europa
Maar ook Irak wordt steedsbelangrijker als gasleverancier sinds de ontdekking, afgelopen jaar, van grote gasvelden in het noorden van het land. Sindsdien wordt serieus nagedacht over een gaspijpleiding die vanuit Noord-Irak naar Turkije moet gaan lopen. Turkse en Europese bedrijven verzekeren zich zo stap voor stap van gasleveringen uit Irak. De EU-Commissie zorgt voor de nodige politieke steun.
Turkije heeft het Nabucco-project dus niet in de steek gelaten. De pijpleiding zal voornamelijk gas uit het Midden-Oosten gaan transporteren, uit Irak, uit Egypte en ook uit Qatar. Daarnaast gaat Azerbeidzjan gas leveren, eventueel Turkmenistan ook - en wellicht ooit Iran. Daarmee zou Turkije Oekraïne aflossen als voornaamste doorvoerland voor Russisch gas op weg naar Europa.
Als we al deze pijpleidingen bij elkaar leggen, ontstaat er wel degelijk een verandering qua invloed van Turkije ten opzichte van Europa. Een grensstaat? Als kandidaat niet geliefd voor toetreding tot de EU? "Wij verwachten dat we met respect worden behandeld", zegt Suat Kiniklioğu, woordvoerder voor Buitenlandse Zaken van de regeringspartij AKP.
Opent deze toenemende invloed van Turkije nu ook de deuren naar de Europese Unie? Op zich misschien niet, maar een grotere betekenis zou wel kunnen leiden tot een sterkere band tussen de EU en Turkije. We zullen vaker met elkaar te maken krijgen, misschien zelfs wel meer dan bijvoorbeeld de Fransen lief is.
ADHESION
L'Allemagne dorénavant plus hostile à la Turquie ?
Turkije zou wel eens de echte verliezer kunnen zijn van de Duitse verkiezingen, waarbij een coalitie van christen-democraten (CDU) en liberalen (FDP) groen licht hebben gekregen van de kiezers. De Daily Telegraph onderstreeptdat beide partijen vijandig staan tegenover de toetreding van Turkije tot de EU. Angela Merkel, die uit cultureel oogpunt geen voorstander is van de Turkse toetreding aangezien de EU daarmee ineens 71 miljoen overwegend islamitische burgers meer zou tellen, zou haar Turkse tegenhanger Recep Tayyip Erdoğan al hebben gewaarschuwd “dat Duitsland zijn buitenlandbeleid heroverweegt”. De waarschijnlijke minister van Buitenlandse Zaken, de liberaal Guido Westerwelle, heeft in het verleden al eens gezegd "dat de Turkse economie te zwak is in vergelijking met het Europese gemiddelde voor een gemakkelijke integratie binnen de EU".
De Oostenrijkse krant Die Presse zietin Turkije juist een twistappel voor Merkel en Westerwelle. Westerwelle wenst een referendum, “maar zonder te zeggen waarover precies”. Volgens dit dagblad “zal het interessant zijn om de zien of, en zoja hoe, de FDP zijn standpunt zal wijzigen”. Een politicoloog die pro-FDP is, voorspelt in deze krant dat de FDP voor toetreding van Turkije zal pleiten, ookal zal Angela Merkel hier niet gecharmeerd van zijn.
