Kies een taal
Bovenop het Koninklijk kasteel in het centrum van Warschau, waar de Poolse president zijn buitenlandse gasten ontvangt, wappert alleen een Poolse vlag. Dat was ook vorige week het geval, toen daar een conferentie werd gehouden. Tsjechische ambtenaren, diplomaten en journalisten waren uitgenodigd om twee dagen lang hun ervaringen met het Europees voorzitterschap te komen delen met hun Poolse collega’s [de eerste zes maanden van 2009 was Tsjechië voorzitter van de EU en Polen neemt het voorzitterschap in de tweede helft van 2011 voor zijn rekening].
De presidenten van Polen en Tsjechië, Lech Kaczyński en Václav Klaus, stellen zich in elk geval zeer gereserveerd op tegenover alles waar een Europees etiket op staat. Eigenlijk zijn zij in eigen land degenen die de toon aangeven in het publieke debat over de Europese Unie, hoewel de Tsjechische president daarin een stuk actiever optreedt dan zijn Poolse collega. En dat is misschien ook de reden dat het lijkt alsof het concept van de ‘Europese Unie’, twintig jaar na de val van het communistische regime en vijf jaar na de toetreding van Tsjechië tot de EU, zijn betekenis heeft verloren.
Een onbegrijpelijk eurotaaltje
Neem het technisch-administratieve terrein. Poolse en Tsjechische ambtenaren hebben daarover afgelopen week uitgebreid gesproken in het Koninklijk kasteel. Hun eurotaaltje was bij tijd en wijle nauwelijks te volgen, maar het deed ons genoegen te constateren dat ze zelf in elk geval wisten waar ze het over hadden. Het beheer van administratieve processen is kennelijk een stuk gemakkelijker dan het beheer van een flinke stroom Europese subsidies. Beide landen hebben daar problemen mee (en zij staan daarin niet alleen). De grens tussen administratie en politiek is in dit opzicht ook niet zo duidelijk, omdat de zware strijd om de Europese subsidies uiteindelijk immers in het politieke kamp wordt beslecht. Op politiek terrein – de keerzijde van de euromedaille – wordt het gemis van een fundamenteel debat pijnlijk duidelijk. Juist nu, in tijden van scherpe woordenwisselingen over het Verdrag van Lissabon, zou dat debat zijn nut kunnen bewijzen: Wat verstaan we vandaag de dag eigenlijk precies onder ‘Europese Unie’? Wat is de toekomst van die unie en zijn wij daar in Tsjechië wel klaar voor? En welke plaats neemt de unie in de programma’s van de politieke partijen in?
Tweederde van de bevolking in Tsjechië en Polen vindt de integratie van hun land in de Europese Unie een goede zaak. En de inwoners die zichzelf niet als Europeanen beschouwen vertegenwoordigen in beide landen slechts een kwart van de bevolking. Waarom verloopt het debat over de Europese Unie op dit punt dan per land toch zo verschillend? In Polen wordt het euroscepticisme als marginaal bestempeld, terwijl het in Tsjechië daarentegen de heersende mening onder de elite is.
De verklaring lijkt simpel en kan, tot op zekere hoogte, tevens gelden voor het debat in Tsjechië, dat overigens in het algemeen achterwege blijft, over het Verdrag van Lissabon: in Polen wordt de toetreding tot de Europese Unie zowel door de elite als door gewone burgers gezien als een grote sprong voorwaarts. Enerzijds heeft Brussel iets weg van een bodemloze put, waaruit de middelen komen voor het financieren van de aanleg van auto- en spoorwegen. Anderzijds staat Brussel model voor ideeën, een plaats waar beleid wordt uitgewerkt en waar strategieën op allerlei gebied worden ontwikkeld. Brussel is bovendien een centrum van overdracht, met behulp waarvan Polen invloed kan uitoefenen in Europa. Deze mening werd in Warschau nog eens versterkt door de aankondiging van president Barack Obama dat het project van een Amerikaanse defensiebasis met ruimteschild, die in Polen zou worden gevestigd, van de baan is.
Een "verkeerd en oppervlakkig beeld" van vijandige Tsjechen tegenover Brussel
In Tsjechië heerst de wijd verbreide opvatting dat toetreding tot de Europese Unie betekent dat Tsjechië terugkeert tot een kring van landen waar het ooit al deel van uitmaakte: van de meest ontwikkelde democratieën ter wereld. Hier wordt echter niet gesproken over een grote beschavingssprong voorwaarts. Vanuit dat standpunt bezien verdedigen de Tsjechische euro-optimisten het Verdrag van Lissabon niet echt hartstochtelijk, maar laten in plaats daarvan hun president, een euroscepticus, de publieke opinie beheersen en naar het buitenland een 'verkeerd en oppervlakkig’ beeld uitdragen dat de Tsjechen vijandig staan ten opzichte van Brussel.
Het moge duidelijk zijn dat we de Polen en hun nationalisme niet hoeven te idealiseren. Maar in Tsjechië kunnen we wel iets leren van het enthousiasme en de kracht waarmee de Polen hun belang in Europa formuleren en verdedigen en van de manier waarop Poolse aanhangers van de Europese Unie erin slagen een antwoord te vinden op elke uitdaging die hun eurosceptische tegenstanders lanceren. Feitelijk missen we in Tsjechië een fundamenteel debat over de plaats van de Tsjechische Republiek in Europa. Alsof die plaats volledig in de handen van vaardige technocraten en ambtenaren zou zijn gelegd, die precies weten hoeveel auto's er nodig zijn om een delegatie van A naar B te vervoeren, hoe ze een aanvraagformulier voor subsidie voor de energiewinning uit biomassa moeten invullen of wat de aanduiding 'Bijlage nummer 1 van de huidige richtlijn nummer 5/2008 van het ministerie van Milieuzaken’ precies betekent. Daarom stuit het Verdrag van Lissabon in Tsjechië op zoveel weerstand en moet het aan zoveel onzekerheden het hoofd bieden.
