Maar hoe zit het met de economische groei?

De lof waarmee het akkoord is onthaald dat tijdens de EU-top donderdagochtend om 4 uur in Brussel werd bereikt, maakt al snel plaats voor de nodige vragen. Die hebben vooral betrekking op het Europese noodfonds (EFSF). Dit fonds lijkt in elkaar zijn geflanst rondom het idee een verzekering te bieden voor een tranche van staatsobligaties van noodlijdende lidstaten. Je kunt je afvragen hoe effectief dat is. Bovendien krijgt het fonds een vuurkracht van 1.000 miljard euro, en dat blijft aan de lage kant van de voorgestelde bandbreedte.

Daarnaast is een ander idee, om een tweede fonds op te richten dat dient als “speciaal investeringsvehikel" om kapitaal aan te trekken vanuit China en andere opkomende economieën, terecht zwaar onder vuur komen te liggen: moeten we ons lot nu zonder meer in handen van China leggen? Ontnemen we onszelf daarmee niet de mogelijkheid om tegen de waarde van de yuan te ageren, of in breder verband, om een bepaald Chinees beleid aan de kaak te stellen?

Maar laten we ons concentreren op de kern. Op wat er nog ontbreekt: groei. We moeten immers nog twee kwaden bij de wortel aanpakken. Het gebrek aan een gemeenschappelijk macro-economisch beleid en de grote verschillen tussen de lidstaten onderling.

Discipline die grenst aan onder curatele stelling

Het eerste onderwerp wordt in het akkoord van Brussel uitgebreid besproken, maar uitsluitend vanuit de optiek van het toezicht. Staatshoofden en regeringsleiders hebben twee soorten besluiten genomen. Enerzijds om een bestuur voor de eurozone op te zetten en te versterken, waarbij als risico wordt ingecalculeerd dat dit tot een breuk zou kunnen leiden met de lidstaten buiten de eurozone en met het niet ingecalculeerde risico dat dit leidt tot het leveren van nog meer broddelwerk.

Voor dit doel is er een "Eurotop" in het leven geroepen waar staatshoofden en regeringsleiders bijeenkomen in plaats van de ministers van Financiën. We gaan een stapje verder.

Daarnaast is er ook een permanent secretariaat gevormd (met de klinkende naam Eurogroup Working Group), waarvan de coördinatie met de Europese commissie niet erg duidelijk is: de weegschaal blijft steken tussen een intergouvernementeel en een federaal systeem.

Verder is het toezicht op de begrotingen van de lidstaten nog verder versterkt en dat is een bemoedigende stap. Begin dit jaar is er een coördinatiesysteem opgezet onder de naam “Europees semester”, weliswaar een iets minder klinkende naam, maar nog altijd fraai EU-jargon. Deze instantie dwingt iedere lidstaat zijn begroting op te stellen in een meerjarenplan, dat eerst in Brussel dient te worden besproken. Zo vormt Europa het kader voor afstemming van nationale begrotingen voordat erover wordt gestemd.

Het akkoord van donderdagochtend gaat echter veel verder. Volgens dit akkoord dienen de lidstaten voor eind 2012 “de gouden regel” als wet in te voeren en wel op grondwettelijk niveau (hiermee worden de Franse socialisten voor het blok gezet, maar dit terzijde). Volgens deze regel dienen begrotingen te worden gebaseerd op “onafhankelijke” groeiverwachtingen. Dit is een eerste, belangrijke stap naar een onafhankelijke begrotingscommissie, zoals in Angelsaksische landen gebruikelijk is. Bovendien dient elk begrotingsproject dat mogelijk effect heeft op andere lidstaten voor overleg te worden voorgelegd aan de Europese Commissie.

Voor de landen die zich niet hebben gehouden aan de bepalingen van het verdrag van Maastricht en "onder toezicht" zijn geplaatst, grenst deze discipline aan een onder curatele stelling: de commissie wordt ingeschakeld om toezicht te houden op het uitvoeren van de begroting ("monitoring”).

Kloof tussen landen met een overschot en landen met een tekort

Feit blijft dat toezicht niet hetzelfde is als coördinatie. Duitsland wint, omdat het een verplichte discipline oplegt. Dat is niet iets verkeerds. Frankrijk droomt van een economisch bestuur en betaalt daar een prijs voor: er staat niets in het akkoord over een gemeenschappelijk economisch beleid voor de eurozone. Niets over het gevaar voor de groei als aan alle lidstaten en tegelijkertijd bezuinigingen worden opgelegd. Niets over de noodzaak voor landen met overschotten (Duitsland voorop) om ter compensatie te zorgen voor een krachtige binnenlandse groei.

Ook bij het andere kwaad is het armoe troef: het verschil tussen lidstaten onderling. In dit opzicht heeft de euro zijn beloftes niet waar kunnen maken. De economieën zijn onder invloed van de euro namelijk niet dichter naar elkaar toegegroeid, integendeel juist: de onderlinge verschillen in productiviteit, arbeidskosten en buitenlandse handel zijn alleen maar groter geworden.

De kloof tussen de noordelijke lidstaten met een overschot (Duitsland, Nederland, Denemarken, Tsjechië, Hongarije) en de zuidelijke lidstaten met een groot tekort (Griekenland, Italië, Spanje, Portugal, maar ook Frankrijk) is nog dieper geworden. En daar zit het kernprobleem: deze landen leveren en verkopen steeds minder industriële goederen en diensten. Ze leven dus steeds verder boven hun stand.

Welke banen zijn er over tien jaar in Griekenland? Deze wezenlijke vraag wordt opgeworpen door de crisis in de eurozone en is feitelijk van toepassing op alle zuidelijke lidstaten.

De monetaire unie is niet voldoende gebleken, integendeel. In dat opzicht heeft Duitsland het bij het verkeerde eind. Er is sprake geweest van financiële overdracht en dat zal nog vaker nodig zijn, maar het is niet voldoende. Wat moeten we anders doen? Wat voor soort mobiliteit, welke vorm van concurrentie, welke specialisatie moeten we kiezen?

Het akkoord van Brussel beperkt zich tot een verzoek aan Herman Van Rompuy om voor het einde van het jaar met voorstellen te komen. Het blijft echter onzeker of Europa het noodzakelijke accepteert.

Opinie

Een vaag leiderschap

Wie staat er aan het roer in Europa? vraagt de Spaanse politicoloog Fernando Vallespín zich af in El País. Het zijn “noch de burgers, noch de politici; noch de grote noch de kleine landen, noch de welvarendste noch de armste landen. En toch is iedereen zich ervan bewust dat ze door het zelfde lot verbonden zijn (...). De verwevenheden zijn zo talrijk dat de EU erin is geslaagd een gedwongen samenwerkingsunie te worden. Maar vooral heeft de EU het idee laten postvatten dat ze de macht van de afzonderlijke staten door middel van hun gezamenlijke actie niet heeft versterkt, verre van dat. Ze heeft ze juist politiek verzwakt (...) en alleen Duitsland lijkt deze situatie het hoofd te kunnen bieden”.

De crisis heeft het “scenario” dus gewijzigd, constateert Vallespin. “We hebben altijd gedacht dat de bevoegdheden die de staten afstaan naar centrale instellingen zouden gaan, en niet naar de staten die economisch gezien de meeste macht hebben (...) Het goede nieuws is dat we eindelijk weten wie er in nu daadwerkelijk aan het roer staat. Het slechte nieuws is dat we niets weten over de manier waarop de zaak geleid wordt. (...) De nieuwe macht verschuilt zich achter een groot technocratisch obscurantisme (...) Wij, de burgers, begrijpen er niets van, wanneer fundamentele politieke besluiten ons slechts in technisch-wetenschappelijke termen worden gepresenteerd (...) We krijgen daardoor het gevoel het vijfde wiel aan de wagen te zijn, en het is dan ook niet logisch om ons achteraf onze mening te vragen over wie het leiderschap op zich zou moeten nemen”.