Kies een taal
Vorige week heeft Duitsland de Tweede Wereldoorlog gewonnen. Oeps. Heb ik nu mijn mond voorbij gepraat? Natuurlijk niet met wapens en het gaat ook niet om de Duitsers van toen. Wij, de goede nieuwe Duitsers, hebben gewonnen met onze miljarden.
De oude EU bestaat niet meer. De EU waarover ze ons vertelden op school en waarover werd geschreven in de pers. De EU die iedereen cappuccino beloofde en vrij uitzicht op de Middellandse Zee voor Duitse gepensioneerden. De EU, die moest zorgen voor het aansluiten of beteugelen van Duitsland of zoiets. Helmut Kohl en François Mitterrand stonden om die reden in ieder geval af en toe hand in hand terwijl iedereen toekeek.
De goede Duitser
Maar nu is er de goede Duitser. Dat beweren de Zwitsers in elk geval met wie ik heb gesproken. Zij willen weten hoe de goede Duitser zich voelt, wat hij denkt, wat hij wil. De goede Duitser die betaalt voor het falen van andermans overheid, van de Grieken, de Portugezen en misschien binnenkort ook van de Italianen. "Is Frankrijk nu aan de beurt?"kopte Le Monde. Wie durft dan nog te spreken over het duo Merkel-Sarkozy?
Duitsland is daar beland waar het nooit had moeten zijn en de Duitsers hebben het nog niet eens in de gaten. Het is een beetje zoals met de oorlog in Afghanistan: zolang we het woord oorlog niet mochten gebruiken, konden we ook niet aan oorlog denken. Nu heeft iedereen het over cijfers en noodfondsen en dergelijke, alleen maar om niet te hoeven praten over wat er werkelijk gebeurt: Europa is afhankelijk van Duitsland, uitsluitend van Duitsland.
Angela Merkel is nu dus ‘home alone’ in een Duitse EU waarvan we alleen maar weten dat Italianen geen Italianen meer moeten zijn. Toch is het niet zo duidelijk wat dat nou precies betekent, en wel allerminst voor Duitsers, die nog steeds niet goed beseffen wie ze zijn, wat voor ziel ze hebben, als ze die hebben of überhaupt willen hebben.
Die deutsche Seele
Daarom is er nu, als zingeving in de crisis, een dik boek verschenen met daarop in gouden letters juist die omschrijving: Die deutsche Seele, zodat we hier in Duitsland eindelijk een keer begrijpen wat er nu zo Duits aan ons is als we het hebben over Avondbrood, Afgrond en Arbeidsdrift enerzijds en Verdeeldheid, Winnetou en Worst anderzijds.
Met bijna 600 pagina’s is het een beschouwing getransformeerd in een boek voor op de koffietafel. De gevoelsindruk alleen al is zo intens, zo zwaar, zo plichtmatig. Clichés worden de ene keer uitgelegd als slechtgeluimd en de andere keer weer als leergierig. De schrijvers, Thea Dorn en Richard Wagner, behandelen de periode van de romantiek meer dan uitgebreid, maar stippen de huidige tijd slechts zelden aan.
De Duitse ziel moet wel ergens in de 19e eeuw in de bossen zijn verdwenen. Tegenwoordig echter, zo schrijven Dorn en Wagner, bespeuren ze een “groeiend verlangen naar Duitsland", zowel bij stomdronken bijstandtrekkers als bij burgermannetjes die de studentenprotesten in 1968 hebben meegemaakt. Ze beweren dat Duitsland er “een puinhoop van heeft gemaakt".
The German genius
Dat ziet er van buitenaf bezien echter heel anders uit. The German genius is de titel van het bijna duizend pagina's tellende, veel luchtiger en nogal verbazingwekkende boek van de Brit Peter Watson. Hierin toont hij zijn verering voor de Duitse cultuur, zonder dat je daar meteen kippenvel van krijgt en beschrijft intelligent en cool hoe de huidige tijd zich heeft gevormd naar Duits voorbeeld. Boem. Revolutie, ontluistering, het heelal, de ziel, het naakte heden: de wereld waarin wij leven is, kort samengevat, een Duitse wereld.
Hebben wij deze boeken nu echt nodig om onze EU-triomf cultureel te verlichten? Van binnen een akelige ziel, van buiten een compleet genie? Het helpt natuurlijk als we niet langer worden beschouwd als de Duitsers die je moet vrezen, de domme Duitsers, de naïeve Duitsers. Maar wie zijn wij dan wel? Wij zijn de technocraten met Goethe onder de arm.
