Kies een taal
De Duitsers arriveren, zachtjes pratend als ze binnenkomen. Ze zijn een beetje verlegen, glimlachen, willen juist nu geen vooroordelen bevestigen, zoals te hard praten. Hun reputatie heeft al voldoende deuken opgelopen en ze willen hier immers gaan wonen en zich behoorlijk gedragen. Ze zijn tenslotte allochtonen, buitenlanders, migranten.
Het is bijna zeven uur in Zürich, bij de “Integratiebijeenkomst voor Duitsers in Zwitserland”. Er ligt lectuur op een tafel, zoals het boek “Grüezi Gummihälse. Warum uns die Deutschen manchmal auf die Nerven gehen". “ (“Gegroet rubberen nekken. Waarom Duitsers ons soms op de zenuwen werken”) “Gummihälse”? Die geuzennaam is ontstaan omdat jonge, aankomende Duitse artsen in Zwitserland in gesprek met hun hoofd van hun afdeling altijd zo heftig staan te knikken. In bredere zin staat de term ook voor de opportunistische aard van Duitsers, zo ervaren Zwitsers dat in elk geval.
De gasten worden begroet door Christiana Baldauf. We zijn tot de conclusie gekomen, aldus de leidster van de integratiecursus in Zürich, dat er behoefte is aan een dergelijke cursus. In juni verklaarde de Zwitserse krant Blick dat de Duitse minister van Financiën, Peer Steinbrück, een van de “meest gehate mensen in Zwitserland” was. Vanwege het feit dat juist deze minister, afkomstig uit het bij tijd en wijle oppermachtig lijkende noordelijke buurland, met maatregelen dreigde tegen belastingparadijzen – dus ook tegen Zwitserland. En het vervolgens vergeleek met een Afrikaanse bananenrepubliek. Daarop sloeg een van de backbenchers van de Zwitserse christendemocraten terug: "Steinbrück doet me denken aan de generatie Duitsers die zestig jaar geleden met lange leren jassen, laarzen en een band om de arm door de straten gingen.”
"Hoeveel Duitsers kan Zwitserland hebben?"
Daar zitten de in Zwitserland woonachtige Duitsers mooi tussenin. En dat zijn er meer dan ooit: rond de 250.000. Daarmee komen ze direct na Italianen en net voor Portugezen en Serviërs. Sinds de totstandkoming van een verdrag voor vrije vestiging tussen Zwitserland en de EU, in 2004, is het aantal Duitsers meer dan verdubbeld. Elke maand stromen er bijna drieduizend het Alpenland binnen met hun fulltime banen en royale salarissen.
Dat zorgt alleen al vanwege de aantallen voor een bepaalde angst, vertelt Baldauf, terwijl ze een sheet laat zien met een krantenkop uit Blick: “Hoeveel Duitsers kan Zwitserland hebben?" Duitsers zouden volgens haar dan de zondebokken worden en daarmee de plaats innemen van de Albanezen, die op hun beurt een aantal jaren geleden de Italianen opvolgden.
Trouwens, er zijn nog altijd meer overeenkomsten dan verschillen tussen Duitsers en Zwitsers. “Beide landen hebben een werk- en prestatiegerichte samenleving," zegt ze, "een christelijke achtergrond en we delen de taal." Toch zijn de gasten vanavond vanwege de heersende verschillen uitgenodigd.
Een biertje bestellen met een modaal hulpwerkwoord
Daarmee begint het didactische deel van de avond. Er wordt veel waarde gehecht aan de bereidheid om compromissen te sluiten. “We houden er niet van als mensen in het bijzijn van collega’s stoer doen." Maar juist voor veel Duitse werknemers die in Zwitserland een leidende functie hebben, is dat makkelijker gezegd dan gedaan. In Duitsland word je dan immers al snel als zwak bestempeld. Ook het soms daadkrachtige optreden van Duitsers in hun dagelijkse werk en het opdringen van de eigen mening wordt in Zwitserland met enige bevreemding bekeken. Als een Zwitser kritiek uit, wordt dat vaak zo verpakt: “Nou ja, het is absoluut heel positief wat je zegt. Maar weet je, misschien zouden we kunnen…”
In elk geval dus een modaal hulpwerkwoord. In Zwitserland wordt daar bijzondere betekenis aan toegekend. Bijvoorbeeld in restaurants. “Doe mij maar een biertje”, een zegswijze die in Duitsland heel gewoon is, valt in Zwitserland volkomen verkeerd, net als het van een flinke afstand roepen om de rekening. In plaats daarvan kun je in Zwitserland beter een modaal hulpwerkwoord gebruiken en dat nog eens extra benadrukken: “Zou het misschien mogelijk zijn om nog een biertje te bestellen?”
Als een Duitser gewoon algemeen beschaafd Duits blijft praten, krijgt hij al gauw het verwijt dat hij te verwaand is om zich aan te passen. Maar als hij probeert Zwitsers Duits te spreken, laadt hij de verdenking op zich dat hij daar de draak mee steekt. De oplossing wordt aangedragen in het laatste onderdeel van de avond: gevoelskwesties. Bij verliefde stellen hoeft de Duitse partner niet te snel te veel emotie verwachten van zijn Zwitserse geliefde. Grappig genoeg zijn er meer dan 20.000 Duitsers getrouwd met een Zwitser. De verschillen zijn dus misschien ook weer niet zo groot.
