Kies een taal
Crises wekken verbazing. Maar nog verbazingwekkender zouden de overeenkomsten van het gedrag moeten zijn waardoor ze veroorzaakt worden. De frequentie waarmee crises zich herhalen is zo hoog dat ze via volksoverleveringen zijn verworden tot sprookjes en fabeltjes.
Wie met de wetenschap van nu het bekende sprookje van de wolf en de drie biggetjes nog eens leest, vindt hierin de oorzaken en gevolgen van de eurocrisis: de eurocrisis in kinderversie.
Dit sprookje biedt dus een eenvoudige metafoor voor de crisis – de grote boze wolf – en de oorzaken ervan – het gedrag van de drie little pigs [sic, het acroniem PIGS verwijst naar Portugal, Italië, Griekenland en Spanje, red.]. Maar het zit ook vol subtiele verwijzingen en een onverwachte moraal, die de moeite waard zijn om nader bestudeerd te worden.
Zorgeloosheid, voorzichtigheid en slimheid
Ten eerste wordt er verwezen naar de diverse verschijningsvormen van zorgeloosheid – het huis van stro en dat van hout – en hoe de verzwakking van de economische en sociale constructie een resultaat is dat op verschillende manieren kan worden veroorzaakt.
De tweede verwijzing maakt duidelijk dat je niet volledig kunt vertrouwen op voorzichtigheid en behoedzaamheid: het bakstenen huis biedt niet genoeg bescherming tegen de boze wolf als deze via de schoorsteen toch weet binnen te dringen.
En tot slot de moraal: zonder slimheid en een vooruitziende blik – de ketel die op het haardvuur klaarstaat om de wolf in te laten vallen – zijn zelfs de meest degelijke sociale constructies niet veilig.
Kwetsbare samenlevingen van stro
De meest kwetsbare samenlevingen – die van stro – zijn die waar men heeft nagelaten het concurrentievermogen, de groei en, daarmee, de sociale cohesie te versterken. Sinds de invoering van de euro hebben Italië, Portugal en Spanje met respectievelijk 9, 12 en 19 procentpunten aan concurrentievermogen verloren ten opzichte van Duitsland.
De corporatieve privileges - die in de nationale parlementen en regeringen sterk verankerd zijn – verhinderden dat hervormingen werden doorgevoerd die negatief zouden zijn voor bepaalde winstposities die profiteren van de collectiviteit. Waar de opbrengsten de hoogte in zijn gegaan, heeft dit gevolgen gehad voor de concurrentie en zo voor de productiestructuur en de handelsbalans.
Om deze welvaart in stand te houden moesten er steeds meer middelen worden onttrokken aan de rijkdommen en zo zijn de sociale ongelijkheden toegenomen.
Kwetsbare maatschappijen van hout
Net zo kwetsbaar zijn de maatschappijen – van hout – die hun staatsschuld en particuliere schulden buitensporig hebben laten toenemen. Emblematisch hiervoor zijn Italië en België, die in 1999 van de hele eurozone beiden de hoogste staatsschuld hadden in verhouding tot het bnp (113%).
De aanzienlijke daling van de rente die plaats kon vinden toen de euro werd ingevoerd, maakte flinke rentebesparingen mogelijk die de regeringen van België, in tegenstelling tot die van Italië, hebben gebruikt voor het terugdringen van de schuld, in plaats van voor de financiering van de lopende uitgaven.
In de tekenfilm loopt het verhaal goed af: ook de biggetjes die hun huis van stro of hout hadden gebouwd, ontkomen aan de boze wolf dankzij de gastvrijheid van hun vooruitziende en slimme broer. We hebben de verschillende vormen van voorzichtigheid en zorgeloosheid beschreven, maar wie is de wolf? Waardoor wordt zijn eetlust opgewekt? En met welke slimme trucs kan hij worden uitgeschakeld?
De wolf: speculatie
De wolf in het sprookje is wat je krijgt wanneer je een onmiskenbaar en aangekondigd gevaar negeert. Dit neemt de gedaante aan van een kracht van buitenaf – in ons geval speculatie – maar het is niets anders dan het gevolg van de weigering om de realiteit onder ogen te zien ("denial" in het Engels).
Als men dit te lang blijft weigeren, slaat de balans steeds verder door en wordt deze vrijwel onbeheersbaar. De wolf (de speculatie) wordt dus gevaarlijker naarmate een maatschappij of een politieke klasse langer de ogen sluit voor de werkelijkheid.
Zoals dat in sprookjes gaat, wordt ook hier een boodschap afgegeven. Zo wordt er op gewezen dat als de zorgeloosheid van de zorgeloze biggetjes eenmaal de eetlust van de wolf (de speculatie) heeft opgewekt, zelfs voorzichtigheid niet meer voldoende is om het voorzichtige biggetje te beschermen.
Dit wordt bevestigd door de tekenen van besmetting die we deze dagen zien, waardoor nu zelfs het deugdzame gedrag van de Noord-Europese landen niet meer volstaat om aan het gevaar te ontkomen.
En daar komt de slimheid om te hoek kijken. Door in te zien dat de inspanning van de sterksten zich niet mag beperken tot een burgerlijke bijstandsverplichting, maar de vorm van noodhulp moet aannemen.
De ketel kokend water om de wolf in te laten vallen
Het mag niet de burgerzin van de Duitse, Finse of Oostenrijkse belastingbetaler zijn die doorslaggevend is voor de omvang van het Europees noodfonds (EFSF) of voor de verantwoordelijkheid van de Europese Centrale Bank wat betreft de financiële stabiliteit.
Het is slimheid die moet aanzetten tot maatregelen die zo uitzonderlijk zijn dat ze een geloofwaardig afschrikmiddel vormen (de ketel kokend water om de wolf in te laten vallen) voor speculatie en deze op de vlucht jagen. Alleen als de zorgelozen voorzichtig worden en de voorzichtigen slim – zo luidt het sprookje – zal het goed aflopen met de landen van de eurozone en leeft de euro nog lang en gelukkig.
