Agenten op patrouille op de luchthaven van Frankrfurt (Duitsland) (AFP)

Veiligheid ten koste van democratie

De mislukte aanslagen van de laatste tijd hebben het debat over veiligheid versus terroristische dreiging weer aangezwengeld. Terwijl verschillende landen van plan zijn om miljoenen euro's uit te trekken om de controles op de luchthavens te verscherpen, waarschuwt de jurist Stefano Rodotà tegen de gestage uitholling van de vrijheid en de democratie, die al sinds 11 september gaande is.

Gepubliceerd op 6 januari 2010 om 17:06
Agenten op patrouille op de luchthaven van Frankrfurt (Duitsland) (AFP)

Veiligheid of vrijheid? Dit oude dilemma blijft aan ons knagen, en wordt nog nijpender op het moment dat het terrorisme en de criminaliteit agressiever worden. Na 11 september draaide alles alleen nog om veiligheid, zozeer dat al het andere erbij in het niet viel; een mentaliteit die ook nu weer oprukt. De reacties die volgden op de poging om een aanslag te plegen op een vliegtuig dat van Nederland op weg was naar de Verenigde Staten, waren namelijk niet altijd even bedachtzaam. Moeten wij erin berusten dat onze rechten voortdurend worden uitgehold en dat de beginselen van de democratie langzaam afbrokkelen?

Zelfs in deze moeilijke tijden is het noodzakelijk dat de politiek het hoofd koel houdt, en niet zwicht voor emoties of voor de verleidelijke gedachte dat het antwoord op terrorisme per se tot een beperking van de vrijheden moet leiden. Na de bloedige aanslag op het station van Atocha op 11 maart 2004 wees de Spaanse koning Juan Carlos op de noodzaak om streng vast te houden aan de principes van de rechtsstaat; na de aanslag in de Londense metro op 7 juli 2005 verklaarde koningin Elisabeth dat terroristen "onze levenswijze niet zouden veranderen", waarmee zij een grens stelde die - in een democratie - niet overschreden mag worden, omdat het systeem waarvoor de democratie de pijler vormt, anders zou worden aangetast.

Bodyscanners

Op dit moment is alle aandacht gericht op de bodyscanners. Met deze indringende controle-instrumenten, die oorspronkelijk voor medische doeleinden zijn ontworpen, kan het menselijk lichaam worden "gelezen", waarbij elk detail te zien is, en dus ook alle mogelijke voorwerpen die mensen bij zich zouden kunnen hebben. Het is niet voor het eerst dat politieke leiders zich laten meeslepen door het pathos van de technologie, de werkelijkheid verdraaien en oplossingen aandragen die uiteindelijk wel eens gevaarlijk en inefficiënt zouden kunnen zijn.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Dat men de voeling met de werkelijkheid kwijt is, blijkt wel uit het feit dat het debat zich vrijwel uitsluitend concentreert op de technische hulpmiddelen, waardoor het meest verontrustende aspect van de kwestie op de achtergrond wordt gedrongen: het falen van de Amerikaanse controles, meer nog dan de inefficiënte controles op de luchthaven van Amsterdam. De Amerikaanse autoriteiten waren in het bezit van informatie over de dader van de aanslag, ze wisten dat hij op deze vlucht zou zitten, maar ze waren niet in staat om deze informatie na te trekken en dus om te voorkomen dat deze persoon aan boord zou gaan. De verantwoordelijkheid hiervoor ligt in principe bij de inlichtingendiensten, en niet bij de technologie. Het gaat eerder om een administratief, dan om een technisch falen.

Met het afschuiven van alle verantwoordelijkheid op de technologie slaat men een gevaarlijke en verkeerde weg in, waartoe de politiek zich laat verleiden om lastige kwesties te omzeilen. Nadat men zich de afgelopen dagen heeft gebogen over de enorme kosten die het met zich mee zou brengen om overal bodyscanners te plaatsen, kwam naar voren dat het versterken van de organisatie van de inlichtingendiensten de belangrijkste prioriteit vormt. Want zelfs als we ervan uitgaan dat technische hulpmiddelen de veiligheid van vluchten kunnen waarborgen, dan zullen de terroristen hun plannen nog niet laten varen. In dit opzicht dient de kwestie van de bodyscanners vanuit drie gezichtspunten te worden geanalyseerd: doeltreffendheid, kosten en eerbiediging van de waardigheid en de vrijheid van mensen. Er zullen enorme economische investeringen moeten worden gedaan, ook vanwege het grote aantal bodyscanners dat moet worden geplaatst om te voorkomen dat de controles tot ondraaglijk lange wachttijden leiden. En wat te zeggen over de "virtuele striptease" waaraan de reizigers zouden worden onderworpen?

Handvest

De Europese Commissie houdt zich al maanden intensief met dit risico bezig. Zij heeft advies ingewonnen bij de hoeders van de privacy van de lidstaten, evenals bij het Bureau van de Europese Unie voor de Grondrechten, en heeft al uiterst kritische reacties ontvangen. Hieruit blijkt dat het noodzakelijk is om een reeks garanties in te stellen, zoals: gebruikmaking van deze instrumenten is alleen toegestaan als er sprake is van noodzaak en evenredigheid, en uitsluitend op grond van specifieke wettelijke bepalingen; de mogelijkheid om controle door een bodyscanner te weigeren, waarvoor dan een handmatige fouillering in de plaats zou komen; gebruikmaking van technologieën waarmee seksuele kenmerken en mogelijke lichamelijke gebreken niet te onderscheiden zijn, en waarmee alleen eventuele voorwerpen kunnen worden geïdentificeerd; scheiding tussen de werknemers die de gecontroleerde mensen fysiek zien en degenen die de beelden bekijken; en vernietiging van deze beelden na de controle. Maar het is niet alleen een kwestie van techniek: de Europese Unie zou vooral aanwijzingen moeten geven over de vraag of dergelijke maatregelen wel verenigbaar zijn met het Handvest van de grondrechten, dat in artikel 1 juist stelt dat de menselijke waardigheid onschendbaar is.

Dit is geen retorische oproep. Het feit dat de vrijheden en de rechten gestaag worden uitgehold en dat de samenleving langzaam wordt vergiftigd door maatregelen die de vrijheid inperken, is onaanvaardbaar.

OPINIE

Broekmans overwinning op het Westen

“In één avond is Umar Farouk Abdulmutallab van een complete loser – een student zonder vrienden die blogde over masturberen en een fan is van Liverpool – in een bedreiging voor de beschaving.” Dat schrijft Spiked redacteur Brendan O’Neill over “Broekman” - de verwende student aan het University College in Londen die er met kerstmis niet in slaagde een bom te laten afgaan die hij in zijn broek had verstopt tijdens de vlucht Amsterdam-Detroit. Op de actie van de eenzame jihad fantast hebben “zowel Londen als Washington gehaast en lachwekkend gereageerd, door de maatschappij nog verder te beveiligen, door vrijheid in te perken en luchthavens nog meer in te perken.” Zulke privacy negerende maatregelen tonen aan hoe krachtig terrorisme is.

“Het zijn niet de ideeën van de vermeende terroristen zelf (die vreemd en gek zijn), noch de macht van terroristen om individuen te schaden (die reëel is maar uiterst beperkt); het is eerder de breekbaarheid van de maatschappij, de vaak aangehaalde kwetsbaarheid en het diepliggende gevoel van onveiligheid in het Westen, waardoor terrorisme een kans krijgt." Tot slot schrijft hij: “Door iedereens kleren heen te kijken op luchthavens is geen vervanging voor discrete, op informatie gebaseerd onderzoek van echt gevaarlijke individuen.”

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp