Het schemergebied van de agentschappen

Precies 6157 Euro: zo veel kost een zitting van de raad van toezicht van het EU-levensmiddelenagentschap Efsa. Per persoon, wel te verstaan. Of de vijftien toezichthouders in gouden draagstoelen naar de zittingen in het Italiaanse Parma worden gedragen en of zij daar gepocheerde kwarteleieren te eten krijgen, terwijl zij zich door de agenda worstelen, wordt er niet bij verteld. Dankzij de onvermoeibare Roemeense Europarlementariër en corruptiejager Monica Macovei is echter wel bekend geworden welke taakopvatting deze mensen er op na houden. Alleen al in 2010 gaf de Efsa 49 miljoen euro uit aan externe opdrachten op het gebied van 'communicatie en bestuur'.

Dat is niet de enige misstand bij de huidige 24 EU-agentschappen. Thomas Lönngren, voormalig hoofd van de in Londen gevestigde toezichthouder op de apotheken, stapte begin dit jaar vrijwel geruisloos over naar de farmaceutische industrie. Nella Frewen, jarenlang lobbyist in Brussel van de Amerikaanse zaaigoedproducent Monsanto en tegenwoordig voorzitster van de lobbygroepering van de voedingsmiddelenindustrie, moet nu een van de zetels in de raad van toezicht van de Efsa overnemen.

Een cruise in de Caraïben

Maar ook bij niet-overheidsinstellingen heeft men soms geen gevoel voor wat wel en wat niet kan: de voorzitster van een milieuagentschap in Kopenhagen maakte tijdens haar diensttijd met enige medewerkers een cruise in de Caraïben. Om de biodiversiteit te onderzoeken. Weliswaar voor de milieuorganisatie Earthwatch, maar op kosten van de belastingbetaler. Tweeduizend euro per meereizende medewerker bracht Earth Watch in rekening. Dat riekt niet alleen naar kruissubsidiëring, maar is het ook echt.

Hoe heeft dit allemaal kunnen gebeuren? Heel eenvoudig: omdat niemand zich verantwoordelijk voelt. Als je de Europese Commissie vraagt wat zij denkt te gaan doen aan de misstanden bij de agentschappen, krijg je steeds hetzelfde antwoord: onze handen zijn gebonden, de huishoudelijke reglementen van de agentschappen voorzien niet in mogelijkheden om dit probleem adequaat aan te pakken, al jaren geleden is er een voorstel voor herziening van het toezicht ingediend.

Pijnlijke wedloop om de oprichting van nieuwe agentschappen

De grootste schuld voor deze toestanden dragen de regeringen van de lidstaten van de EU. Zij houden al jaren een pijnlijke wedloop om de oprichting van nieuwe agentschappen. Iedere staat moet er minstens één hebben. Als bij een EU-top wéér alles vastzit, kan men met het aanbod ergens een bureau te openen soms wonderbaarlijk snel overeenstemming bereiken.

Ook de Oostenrijkse politici, die anders zo graag tegen 'Brussel' tekeergaan, doen hier ijverig aan mee. Toen op 1 maart 2007 in Wenen het Europees Agentschap voor de Grondrechten werd opgericht, overtroffen de regeringsleden elkaar in jubelkreten. Je moest die wel twee maal lezen, om er zeker van te zijn dat het geen cabareteske parodieën waren. Minister van Buitenlandse Zaken Ursula Plassnik beweerde destijds serieus dat met het Europees Agentschap voor de Grondrechten "de positie van Wenen als zetel van belangrijke internationale organisaties verder werd bevestigd".

De Oostenrijkse bondskanselier Alfred Gusenbauer sprak van een "boodschap van de EU aan de mensen". Het agentschap heeft in de vijf jaar van zijn bestaan overigens slechts één maal voor een beetje opwinding gezorgd, toen Commissaris Viviane Reding zwaar beledigd moest afzien van haar voornemen het grondrechtenhandvest van de EU in rijmvorm te brengen. Europarlementariër Martin Ehrenhauser heeft gelijk: het Weense agentschap zou zonder pardon gesloten moeten worden, omdat er te veel overlappingen zijn met de werkzaamheden van de Raad van Europa.

Het gevaar van de schaduwbureaucratie

Het is al met al behoorlijk ironisch: vanaf 1 april kunnen een miljoen Europeanen een Europees burgerinitiatief starten. Meer democratie, meer medezeggenschap, meer transparantie: dat zijn de leuzen van het moment. Maar tegelijkertijd geschiedt de goedkeuring van onze medicijnen en de inschatting van de risico's van onze levensmiddelen in een juridisch schemergebied.

Dat is onaanvaardbaar. De regeringen moeten de onderhandelingen over de Europese begroting voor de jaren 2014-2020 benutten om overbodige agentschappen te sluiten en het toezicht op de rest te versterken. Anders zou deze schaduwbureaucratie zich binnenkort wel eens onherroepelijk kunnen verzelfstandigen.