Kies een taal
Ieder uur van de dag verzamelen de kunstenaars, schrijvers en dromers van Pristina zich in de behaaglijke ruimten van Dit e Nat, een café vol met boeken waarvan de naam in het Albanees ‘Dag en Nacht’ betekent. Onder hen bevindt zich Astrit Ismaili, een twintigjarige conceptuele kunstenaar die onlangs is teruggekeerd van een verblijf van zes maanden in New York. “Ik had geluk. Ik kreeg een beurs om naar de VS te gaan”, zegt hij. “De meeste mensen in Kosovo krijgen nooit de kans om te vertrekken, vanwege de problemen bij het krijgen van visa. Het is triest dat het talent en de ambities van de jeugd hier veel groter zijn dan onze werkelijkheid toestaat.”
"Dit is geen land voor jongeren”
Het werk van Ismaili houdt zich bezig met thema's als identiteit en seksualiteit, en kijkt daarnaar door het prisma van een samenleving die nog steeds probeert in het reine te komen met de nasleep van een oorlog waaruit Kosovo als onafhankelijke staat tevoorschijn is gekomen. Zijn werk kan provocatief zijn – voor één project poseerde Ismaili naakt tegen de skyline van Pristina – en hij weet dat hij de grenzen opzoekt in een grotendeels conservatief land. “Als je niet de mogelijkheid hebt om dingen buiten Kosovo te ervaren, kan het hier behoorlijk verstikkend zijn.”
‘Verstikkend' is een woord dat ook wordt gebruikt door een werkloze academicus, die zegt dat hij Dren heet. Nippend van een kopje koffie in een druk café, met uitzicht op het iconische, helgele Newborn-monument – dat werd onthuld toen Kosovo in 2008 eenzijdig de onafhankelijkheid uitriep – gebaart Dren om zich heen. "Pristina barst van dit soort café's... Vol jonge mensen zoals ik, die niets anders te doen hebben dan de hele dag koffie drinken”, zegt hij bitter. “We hebben geen werk, geen vooruitzichten en geen uitweg. Dit is geen land voor jongeren.”
De op één na jongste staat ter wereld
Kosovo is echter wel een land vol jonge mensen. De twee miljoen inwoners vormen de jongste bevolking van Europa: iedere tweede persoon is jonger dan 25. Ruim de helft van de ministers in de regering van Kosovo is jonger dan 40. De president van het land, een vroegere politiecommandant genaamd Atifete Jahjaga, was nog maar net 36 toen ze vorig jaar werd gekozen. En als ze het hebben over de uitdagingen waar Kosovo voor staat, wijzen functionarissen er graag op dat deze staat, die in februari zijn vierde verjaardag beleefde, de op één na jongste staat ter wereld is, na Zuid-Soedan.
Sommigen menen dat de regering, die Saatchi & Saatchi zo'n 5 miljoen euro betaalde voor een ronkende internationale reclamecampagne, waarin de 'Jonge Europeanen' van Kosovo worden bejubeld, de aanwas van de jeugd niet serieus genoeg neemt. Twee jaar geleden heeft het Kosovo Stability Initiative, een in Pristina gevestigde denktank, in nauwe samenwerking met Unicef een rapport gepubliceerd waarin de jeugdwerkloosheid werd geschat op 73 procent.
Vernietigende werkloosheid
“De werkloosheid in Kosovo vernietigt jonge mensen”, aldus een van de respondenten, een zekere Milot; anderen vertelden hoe nepotisme en vriendjespolitiek het leven nóg zwaarder maken voor de jongeren en werklozen. De situatie zal waarschijnlijk eerst nog verder verslechteren vóór zij weer beter wordt: de komende vijf jaar zullen naar verwachting ongeveer 200.000 jongeren de leeftijd bereiken waarop ze kunnen werken. In Kosovo bestaan vrijwel geen werkloosheidsuitkeringen. Het enige vangnet is de familie. Velen zoeken elders een uitweg: het alcohol- en drugmisbruik is enorm gestegen, volgens mensen die met Kosovaarse jongeren werken.
Het totale werkloosheidscijfer van Kosovo staat op ongeveer 45 procent, het hoogste percentage in de westelijke Balkan. De zieltogende economie is afhankelijk van de dienstensector, de internationale hulp en financiële bijdragen van de Kosovaarse diaspora, hoewel die laatste bron van inkomsten is getroffen door de mondiale financiële crisis. De frustraties van de jongeren worden verergerd door het feit dat Kosovo het laatste Balkanland is waarvan de burgers niet vrijelijk naar landen van de Europese Unie kunnen reizen.
Ingrediënten voor een Arabische lente
Een voormalig inwoonster, met jarenlange ervaring bij internationale hulporganisaties in Kosovo, trekt een parallel met de klachten die aanleiding waren voor de protesten in het Midden-Oosten en Noord-Afrika vorig jaar: “Een jonge bevolking, hoge jeugdwerkloosheid en een steeds groter wordende onvrede met de status quo – diezelfde ingrediënten zijn ook hier aanwezig.”
Sommigen schrijven een groot deel van de opkomst van de door jongeren gedreven nationalistische beweging Vetevendosje (Zelfbeschikking) – die van relatief kleine agitator opklom tot de op twee na grootste partij in het Kosovaarse parlement - toe aan haar vermogen om de toenemende ontgoocheling over het isolement en de stagnatie te kanaliseren.
Vetevendosje is tegen ieder contact met Servië, vaart uit tegen het vermeende paternalisme van de internationale hulporganisaties in Kosovo, inclusief het Europese Eulex, en dringt aan op eenwording met het buurland Albanië. De straten van Pristina staan vol met haar graffiti, zoals de kreten “Eulexperiment” en “Jo Negociata – Vetevendosje!” ('Geen onderhandelingen – Zelfbeschikking!').
“Het isolement maakt onze aspiraties sterker"
Leider Albin Kurti van Vetevendosje heeft het over een niet-gewelddadige volksopstand tegen wat hij beschouwt als de corrupte politieke elite van Kosovo. De straatprotesten van de beweging hebben bij meerdere gelegenheden al geleid tot botsingen met de politie.
Kosovaarse overheidsfunctionarissen, waarvan sommigen Kurti en zijn beweging als extremistisch omschrijven, bagatelliseren de mogelijkheid van wijdverbreidere onrust. “Dat risico is in het geheel niet aanwezig”, aldus president Jahjaga.
Shem Aliu, een 28-jarige ex-activist, die werkt voor door de Europese Unie gefinancierde projecten voor economische ontwikkeling en verzoening, betoogt dat Kosovo veel te bieden heeft.
“We willen tot de EU toetreden, deelnemen aan de Olympische Spelen en lid worden van de Fifa... We willen ons van onze beste kant laten zien: onze getalenteerde jeugd”, zegt hij. “Het isolement maakt onze aspiraties sterker. We geloven er heilig in dat er betere dagen voor ons in het verschiet liggen.”
