Het IMF, een minder evidente bondgenoot

Met Kerst gaf IMF-directeur Christine Lagarde de Duitse bondskanselier Angela Merkel een sieraadje van Hermès. Merkel had ook een cadeautje voor Lagarde: een Beethoven-CD van de Berliner Philharmonic. De persoonlijke band tussen de twee vrouwen wordt flink op de proef gesteld, nu het IMF na twee jaar intensieve betrokkenheid bij de Europese crisisbestrijding op allerlei manieren zijn ongenoegen begint te uiten.

Op 22 april zullen deze twijfels een belangrijke vergadering in Washington domineren. Ministers van Financiën en centrale bankiers van G20-landen moeten dan besluiten of ze meer geld naar het IMF sturen, zodat er meer beschikbaar komt voor de eurozone. Maar zelfs nu eurolanden de IMF-eis hebben ingewilligd om een hogere firewall van noodfondsen op te trekken, en zélf hun IMF-contributie hebben verhoogd, blijft onduidelijk of China, Canada of Brazilië wel over de brug zullen komen.

Ontevreden met de Europese rol als junior partner

Want er is een groot verschil tussen het IMF van een jaar geleden en het IMF van nu. Voor Strauss-Kahn was een glansrol als ‘redder van de euro’ een buitenkans: hij wilde president van Frankrijk te worden. Hij beloofde de Europeanen sterke IMF-betrokkenheid en maakte dat ook waar. Met Lagarde is het IMF “een minder stabiele partner geworden”, zegt een Europese ambtenaar.

Persoonlijke verschillen tussen de econoom-politicus ´DSK´ – die in mei 2011 aftrad na een verkrachtingsschandaal – en de jurist-manager Christine Lagarde die hem opvolgde, verklaren de koerswijziging maar deels. Allereerst is het IMF langzamerhand ontevreden geworden over zijn rol binnen de ‘trojka’ met de ECB en de Europese Commissie. Het IMF opereert bijna altijd zelfstandig, maar in de eurozone werd het ´junior partner´. Dat geeft fricties.

Het IMF heeft eigen draaiboeken, vertelt oud-IMF’er Alessandro Leipold bij de denktank Lisbon Council. “Vroeger was het IMF Big Brother, we legden landen maatregelen op. Dat is ons tijdens de Azië-crisis [1998, red] opgebroken. Nu treden we meer als mentor op, als brug tussen landen en hun schuldeisers. Maar ECB- en Commissiemensen mogen níets zelf beslissen. Zeventien ministers moeten elk stapje goedkeuren.”

"Het IMF had nooit in deze situatie verzeild mogen raken”

De Europeanen in de trojka zijn bovendien streng: hun belangrijkste opdrachtgever is Duitsland. Bij meningsverschillen kiest het IMF soms als enige lid van de trojka de kant van de Grieken. "Het IMF had nooit in deze situatie verzeild mogen raken”, vindt Charles Wyplosz van het Graduate Institute in Genève. "Het IMF is een politiek bad ingetrokken.”

Al onder Strauss-Kahn protesteerden niet-Europese landen hiertegen. Ook intern was er kritiek. Maar de Amerikaanse nummer twee bij het IMF, John Lipsky, was geen partij voor zijn gedreven superieur. De IMF-directeur voor Europa, Antonio Borges, oud-vicegouverneur van de Portugese Nationale Bank, sprak zijn baas evenmin tegen. Een Portugees die Portugal doet – ook dat had Strauss-Kahn beslist.

Strauss-Kahn besliste álles. Hij belde staatshoofden, zat bij Europese toppen. Hij had veel invloed op de bondskanselier. Hij stapte net in het vliegtuig naar Berlijn toen hij werd gearresteerd. Merkel was geschokt. "Dat is ernstig”, zei ze toen ze de aanklacht hoorde, "maar ik heb hem nodig!” Vlak na Strauss-Kahn vertrok ook Lipsky. Diens opvolger David Lipton, zegt Wyplosz, "is heel machtig. Hij werkte onder Clinton en Obama. Hij ís het Witte Huis. Lipton vindt het maar niets, wat de Europeanen aan de crisis doen”.

Een steeds meer Angelsaksisch gedachtengoed

In november ontsloeg Lagarde Borges. Zijn vervanger is de capabele Iraans-Britse Reza Moghadam, die geen banden met de eurozone heeft. Daarmee draagt de leiding van het IMF steeds meer het Angelsaksische gedachtengoed uit dan het Europese. Britten en Amerikanen verstevigen hun greep op een crisis waarin twee intellectuele stromingen botsen: diegenen die begrotingsdiscipline willen versus diegenen die zeggen dat dit funest is voor de economie. Merkel staat voor de eerste stroming, Lagarde voor de tweede.

Lagarde heeft buiten de trojka om een IMF-team naar Italië gestuurd. Ze wil dat Europese banken extra kapitaal aantrekken. Ze wil een mega-firewall. En euro-obligaties. In Europa veroorzaakt dit irritatie. Als Franse minister pleitte Lagarde ook voor sterke noodfondsen en euro-obligaties. Merkel kon dat toen naast zich neerleggen. Nu niet: Europa wil geld van het IMF.

BRIC-landen bij het IMF zijn blij met de koerswijziging: dit is hun kans om eindelijk meer stemrecht te krijgen. Door de crisis zijn de Europeanen niet lang meer in de positie om een eerlijker zetelverdeling tegen te houden. Lagarde weet dat, daarom luistert ze beter naar de grieven en eisen van haar niet-Europese aandeelhouders dan Strauss-Kahn.

Al die onderstromen kwamen laatst aan de oppervlakte, toen Lagarde een speech in Berlijn ging houden. Ze at van tevoren bij Merkel, en bracht een oranjebloesem geurkaars mee. Die symboliseerde ‘hoop’, vertelde Lagarde later, “omdat we harde discussies voerden”. Die avond mocht Merkel alvast de tekst van Lagardes speech lezen: het was één lange afrekening met de Duitse euro-politiek.

World Economic Outlook

Europese leiders zijn gewaarschuwd

"Waarschuwing IMF: einde euro mogelijk in zicht", kopt i na de publicatie op 17 april van het haljaarlijkse rapport van het IMF, de World Economic Outlook. Daarin doet het Internationaal Monetair Fonds een reeks aanbevelingen aan de leiders van de EU, waaronder "meer renteverlagingen door de Europese Centrale Bank, minder bezuinigingen en de uitgifte van euro-obligaties".

Het Portugese dagblad stelt echter:

Een instortende euro is niet het belangrijkste scenario voor het IMF, dat verwacht dat de wereldeconomie dit jaar met 3,5 procent en volgend jaar met 4,1 procent zal groeien. Als je het document leest en naar de woorden van de hoofdeconoom van het IMF luistert, kun je echter wel opmaken dat Europa in de ogen van het Fonds een enorm risico vormt. (...) Dit betekent voor de eenheidsmunt, in de grootste economische regio ter wereld, dat het ontbreken van doortastende maatregelen om de crisis te bezweren voelbaar begint te worden. Dit maakt het IMF duidelijk aan Europa, met name aan de invloedrijke bondskanselier Angela Merkel.

Volgens een door i geciteerde economisch historicus luidt de boodschap als volgt:

Het IMF en de Verenigde Staten beginnen steeds meer hun geduld met Europa te verliezen. Er is niet zozeer onenigheid over de manier waarop de crisis het hoofd geboden kan worden, als wel over het feit dat de Duitse regering gebonden is aan een bepaald atavisme en aan de verlangen van haar kiezers.

Naast de uitgifte van euro-obligaties wil het IMF ook dat "de ECB geld aan Europese banken blijft lenen".