Kies een taal
Regisseur Jacques Audiard weet de tijdgeest in zijn films altijd fantastisch vast te leggen met zijn beelden van het snelle leven op straat waarin de kijker volledig wordt ondergedompeld en meegesleept in het moderne bestaan. In zijn nieuwe film Un prophète blijkt taal een cruciaal element. De meertalige mengelmoes van Frans, Arabisch en Corsicaans mag ondertitelaars nogal wat hoofdbrekens hebben gekost, maar creëert een perfecte sfeer van multiculturele chaos, de prachtige taalkundige diversiteit waarvan het maatschappelijke en zakelijke leven in de wereldhoofdsteden vandaag de dag is doordrenkt.
Engels voert daarin natuurlijk nog steeds de boventoon, zowel in de film als elders. Maar in artistiek opzicht is het uiterst interessant dat het besef begint door te dringen dat Engels niet langer synoniem is voor de dominante werkelijkheid; de taal is verwikkeld in een dynamische concurrentie met andere talen, en daardoor ook met andere perspectieven. Dat levert botsingen en verwarring op, en eindelijk zien we die nu ook in films voor het grote publiek.
Slumdog Millionaire was niet revolutionair, maar wel opmerkelijk meertalig
Taalkundig gezien was Slumdog Millionairegeen revolutionair werk, maar het was wel opmerkelijk dat een film waarin voor een derde Hindi wordt gesproken, zo veel Oscars in de wacht wist te slepen. Quentin Tarantino – die altijd al een scherp oor heeft gehad – deed er afgelopen zomer nog een schepje bovenop. In Inglourious Basterds jongleert talenwonder Kolonel Hans Landa theatraal met Engels, Frans, Italiaans en zijn liebe Muttersprache als een compère in een SS-revue. Tarantino weet dat we in een meertalige wereld terecht zijn gekomen, en dat is ook vrijwel het enige avant-gardistische element in zijn film.
Un prophète, dat dichter in de buurt komt van een cultfilm, is veel geraffineerder dan beide voornoemde films. Het epos van Audiard stoelt volledig op de dramatisering van culturele verschillen. Alles draait er om taal en de kunst van het taalgebruik. Frans, en niet Engels, is de lingua franca in de gevangenis, maar de intrige van het verhaal is volledig gebaseerd op de andere talen die Malik (Tahar Rahim) leert beheersen, en de macht die hij hiermee weet te verwerven. Wanneer hij klusjes gaat opknappen voor de Corsicaan, leert hij eerst lezen, en vervolgens maakt hij zich het dialect meester waarin zijn bazen met elkaar communiceren (zij weten dit niet).
De geglobaliseerde wereld heeft meer linguïstische filmkunst nodig
En daarom is Malik voor mijn gevoel de profeet uit de titel, niet zozeer om de scènes met helderziende beelden die Audiard ons voorschotelt. Zijn blik reikt immers letterlijk verder dan die van de andere personages doordat hij de enige is die drie in plaats van twee talen spreekt, en de Corsicaanse en Arabische machtsgroepen zo precies weet in te schatten en te bespelen. De film gaat over de schaduwzijde van taal, de verhouding tussen taal en macht. Met taal kan iemand ergens bijhoren, maar net zozeer worden uitgesloten. In de film komt ook naar voren dat taal niet statisch is, en slimmeriken zoals Malik handig gebruik kunnen maken van fouten, misverstanden en onbegrip. De geglobaliseerde wereld heeft meer linguïstische filmkunst nodig zoals Un prophète – lenig, alert en opportunistisch. Veel verhaallijnen zijn door mobiele telefoons onbruikbaar geworden voor filmmakers, maar misschien kunnen zij in plaats daarvan deze nieuw gegraven semantische tunnels gaan verkennen?
Dat is precies het pad dat Malik bewandelt. We weten echter vrijwel niets over zijn verleden, behalve het ontwrichtende besef dat hij een verfranste Noord-Afrikaanse immigrant is die door de moderne maatschappij wordt gemarginaliseerd doordat de band met zijn Arabische erfgoed is verbroken. Malik is gestrand in een cultureel niemandsland, en moet nu het heft in eigen handen nemen, een les voor ons allen in een steeds complexere wereld. Hij staat voor de snel groeiende meertalige massa's van gemengde afkomst die de plaats gaan innemen van oude monoculturen. Zij zullen floreren naarmate de wereldwijde machtspatronen verstrikt raken en steeds moeilijker te doorgronden zijn. Het is het uur van de handelsreiziger, de tussenpersoon, de ambassadeur, de middenmanager. Met andere woorden: Malik is de toekomst.
