Kies een taal
Op 2 maart trok Slowakije de aandacht door als enig Europees land af te kondigen dat op de scholen voortaan [vanaf 1 april 2010] iedere maandag vóór het begin van de lessen het volkslied moet worden gespeeld. Daarnaast dient elke gemeentelijke vergadering in alle dorpen en steden te worden voorafgegaan door de nationale hymne. Om het helemaal compleet te maken, worden de publieke radio- en televisiezenders verplicht het volkslied in hun programma's uit te zenden. Dit zijn de bepalingen van de nieuwe wet ter bevordering van de vaderlandsliefde, die midden in de verkiezingscampagne [de parlementsverkiezingen worden op 12 juni gehouden] werd ingediend door drie vooraanstaande leden van de Slowaakse Nationale Partij (SNS), onder wie Ján Slota [de leider van deze rechts-nationalistische partij, die deel uitmaakt van de huidige regeringscoalitie]. De afgevaardigden van de links populistische, nationalistische partij SMER ["Richting-Sociaaldemocratie"] van premier Robert Fico hebben hen aan een meerderheid voor de wet geholpen.
Een onvervalste uiting van populisme
Deze patriottische wet komt als een verrassing voor de Slowaken, die er mentaal niet op waren voorbereid. Voor zover ik weet had niemand kunnen denken dat een dergelijke wet zou worden aangenomen. Het doet de mensen denken aan het communistische tijdperk, toen op bevel van de kameraden om de haverklap het Tsjecho-Slowaakse, maar ook het Russische volkslied werden gespeeld. Het ritueel om hier op gezette tijden naar te luisteren werd angstvallig nageleefd, maar verloor al snel iedere betekenis. Veel mensen denken dat het Slowaakse volkslied eenzelfde lot beschoren zal zijn. Overigens moeten wij ons realiseren dat de Hongaarse minderheid die in het zuiden van Slowakije leeft, deze wet beschouwt als een gerichte aanval op hun bevolkingsgroep en zich afvraagt wat hun nog allemaal te wachten staat. Ondertussen stellen de mensen zichzelf gerust door zich voor te houden dat de Slowaken een gebrek aan zelfvertrouwen hebben en hiermee slechts uiting geven aan hun frustratie.
Meer nog dan een blijk van Slowaaks nationalisme, is de wet op het patriottisme een onvervalste uiting van het populisme dat premier Robert Fico op ongekende schaal ten zuiden van de Hoge Tatra [een bergketen in het noorden van Slowakije] heeft weten te verbreiden. Op 1 september 2009, toen het Feest van de Grondwet werd gevierd en Fico voorstelde om op de binnenplaats van het kasteel van Bratislava een standbeeld op te richten voor prins Svatopluk, 'de koning der Slowaken', opperde hij al het idee om voor aanvang van de lessen het volkslied te zingen en de Slowaakse vlag te hijsen. Het populisme van Fico leunt per definitie op nationale thema's en mythes. De ideologie van de sociaaldemocratie is in Midden-Europa ter ziele gegaan. Er is vrijwel geen politicus meer die op het sociale vraagstuk hamert. Dat verklaart waarom Fico in de strijd om de kiezers van de Slowaakse Nationale Partij aan zich te binden, resoluut de koers van het nationaal-populisme moet inslaan.
De wet is slechts symbolisch en 'promotioneel' van aard
We moeten ook niet vergeten dat Slowakije een van de jongste staten van Europa is, en dat het land om die reden onvermijdelijk een periode van nationale erkenning moet doormaken. Voor de buurlanden van Slowakije, die deze fase allemaal al achter de rug hebben, kunnen de huidige gebeurtenissen enigszins komisch overkomen. Slowakije moet zich de voor de hand liggende spotternij van zijn Tsjechische en Hongaarse buren laten welgevallen. Toch lopen de Slowaken niet opzichtiger met hun vaderlandsliefde te koop dan andere Europese landen. Zij geven hier vooral uiting aan in de stadions, door de charmes van hun bergachtige land te bezingen, of door de loftrompet te steken over hun lokale producten: borovička [een soort jenever], halušky [het nationale gerecht op basis van Slowaakse gnocchi] en brynza [schapenkaas].
Het invoeren van deze patriottische uitingen zal dus weinig effect hebben, en uiteindelijk zal met deze nieuwe wet hetzelfde gebeuren als met tal van andere wetten die door de huidige coalitieregering zijn aangenomen: de bevolking zal zich er al snel niet meer aan houden. Anders dan bij de omstreden taalwet staat er geen enkele boete of andere sanctie op niet-naleving van de wet op het patriottisme. Daardoor heeft deze wet niet meer dan een symbolisch en 'promotioneel' karakter. Het staat opstandige burgers dus vrij de wet faliekant te negeren. Behalve natuurlijk als zij ervan gecharmeerd zijn.
