Kies een taal
**Het afgelopen jaar, toen de eurocrisis steeds heviger werd, is iets opvallends naar voren gekomen – dat eurofielen en eurosceptici helemaal niet zo veel van elkaar verschillen. In feite worden eurofielen en eurosceptici door dezelfde impulsen en dezelfde antidemocratische instincten gedreven.
Beide groepen lijken erop uit nationale regeringen en nationale staten te ontslaan van hun verantwoordelijkheid voor de politieke en economische chaos.**
Regeringen mogen niet de schuld krijgen
**Eurofielen doen dit door Brussel naar de mond te praten en een beroep te doen op de Europese instellingen om méér te doen om Europa te redden. En eurosceptici doen dit door de Europese Unie de schuld te geven van bijna alles wat mis gaat en Brussel af te schilderen als een groot zwart gat dat alle fatsoen uit Europa heeft gezogen.
De eurofiel neigt ertoe blind vertrouwen te hebben in de EU, die wordt gezien als de oplossing voor ieder probleem, terwijl de euroscepticus een uitgesproken hekel heeft aan de EU, die wordt beschouwd als de oorzaak van ieder probleem. Wat zij gemeen hebben is het geloof dat de verantwoordelijkheid altijd bij de EU ligt. Zowel het beeld van de EU als de redder van Europa als het beeld van de EU als vernietiger van Europa is gebaseerd op de gedachte dat nationale regeringen niet de schuld mogen krijgen voor wat er is misgegaan.**
Heeft de EU de democratie gedood?
**Als antwoord op de vraag “Heeft de EU de democratie gedood?”, zou ik zeggen: “Nee, zeker niet”. De EU kan beter worden gezien als het eindproduct van de dood van de democratie in Europa, en als een creatie van nationale overheden die geen geloof meer hechtten aan de ideeën van soevereiniteit en democratie. De EU is het resultaat van de ondergang van de Europese democratie en heeft die niet veroorzaakt.
De échte drijvende kracht achter de EU heeft de afgelopen veertig jaar bestaan uit de lafheid en het opportunisme van nationale regeringen, niet uit de sinistere ambities van Brussel of Berlijn. Nationale politieke leiders, die zich steeds meer vervreemd voelden van hun eigen bevolkingen, hebben een supra-nationale instelling geschapen waarachter zij zich effectief konden verschuilen.**
Een goed voorbeeld hiervan deed zich eind jaren negentig voor, toen de Britse regering de Europese regel aanvaardde dat homoseksuelen al op hun zestiende hun seksuele geaardheid mogen volgen, en niet pas op hun achttiende. Dat was iets dat de regering toch al wilde doen. Maar omdat zij geloofde dat het controversieel zou zijn, liet zij Europa de beslissing voor haar nemen. De EU biedt regeringen het grote voordeel dat zij actie kunnen nemen zonder zich druk te hoeven maken over vervelende maatschappelijke discussies en zonder de morele verantwoordelijkheid op zich te hoeven nemen.
Onvermogen om leiderschap te tonen
**De nadelen van dit vrijwillige ‘terugtreden’ waren echter gigantisch en diepgaand. Want hoe meer de nationale regeringen zich isoleerden van hun eigen publiek, des te minder zij echt leiderschap konden uitoefenen. Hoe meer zij hun toevlucht zochten bij EU-instellingen, des te afstandelijker en irrationeler ze werden.
We werden hier nadrukkelijk op gewezen tijdens de vulkaanuitbarsting op IJsland in 2010. De Europese politieke leiders werden toen feitelijk gek: ze lieten vliegtuigen aan de grond zetten en brachten Europa tot stilstand. Dat was een rechtstreeks gevolg van hun vrijwillige ‘terugtreden’ en het daaruit voortvloeiende onvermogen om de realiteit onder ogen te zien of leiderschap te tonen.**
Brussel is geen rondwarend monster
**De gevaren van het zelfverkozen isolement openbaarden zich nog dramatischer bij de eurocrisis. Geen politicus in Europa heeft enig idee hoe die crisis moet worden opgelost, juist omdat iedere politicus in Europa de afgelopen decennia het nemen van serieuze beslissingen en het nemen van verantwoordelijkheid zoveel mogelijk heeft vermeden. De steeds meer terrein winnende gedachte dat politiek leiderschap te moeilijk is en dat technocratische besluitvorming de voorkeur geniet, heeft de eurocrisis alleen maar erger gemaakt.
Maar de eurosceptici zitten fout als ze Brussel beschouwen als de vernietiger van de democratie, en als een rondwarend monster dat Ierse boeren en arme Grieken verslindt. Want de voornaamste dynamiek bij de vorming van de EU is altijd geweest dat nationale overheden politiek gezag aan de instellingen van de EU hebben overgedragen en vrijwillig afstand hebben gedaan van hun eigen soevereiniteit.**
Schizofrene houding ten opzichte van de EU
**De eurosceptici die Brussel van alles en nog wat verwijten, verschillen niet zoveel van de eurofielen die voor Brussel op de knieën gaan. We zijn nu getuige van de opkomst van een respectabele vorm van eurospecticisme. Van president Hollande in Frankrijk tot Syriza in Griekenland werpen veel politici Brussel nu voor de voeten Europa te hebben geruïneerd.
Maar deze aanvallen op Brussel zijn ook bedoeld om de nationale regeringen uit de wind te houden. Wanneer Hollande Frankrijk voorstelt als slachtoffer van de besluiten van de EU, speelt hij hetzelfde spelletje als de regeringen die de besluiten van de EU ooit warm hebben onthaald: hij probeert te voorkomen dat zijn nationale instellingen verantwoording hoeven af te leggen voor wat er in Frankrijk is gebeurd.
Deze schizofrene houding ten opzichte van de EU wordt het best weergegeven door de manier waarop Angela Merkel nu tegemoet wordt getreden. Ik begin bijna medelijden met haar te krijgen. Zij wordt door sommigen afgeschilderd als een soort Hitler-achtige heks die Europa naar de verdoemenis heeft geholpen, en door anderen wordt zij juist gevierd als de potentiële redder van Europa. Leiders doen een beroep op haar de eurozone en de noodlijdende Europese landen te redden.
Hieruit blijkt een infantiele houding tegenover Merkel en de EU in het algemeen. De macht van de EU wordt als gevaarlijk beschouwd, maar de aarzeling van de EU om handelend op te treden eveneens. Sommigen beschouwen de EU als een instelling die naties naar de ondergang leidt, terwijl anderen geloven dat zij juist niet genoeg doet om kwakkelende landen te hulp te schieten. De manier waarop Merkel en de EU nu worden behandeld, doet me denken aan wat Homer Simpson ooit heeft opgemerkt over bier – dat het ‘de oorzaak van en de oplossing voor alle problemen van het leven is’.**
