Kies een taal
Drie jaar geleden belandde er een in Brussel gestempelde envelop op het bureau van de Bulgaarse premier Sergueï Stanichev. De inhoud van die brief is zijn ergste nachtmerrie geworden. De accountants bevestigden de verdenking dat miljarden euro's uit EU-fondsen die naar het land waren gevloeid, in de zakken van de maffia en van lokale politici waren verdwenen. Tegen het besluit van Brussel was geen verweer mogelijk: alle subsidies zouden voor onbepaalde tijd worden bevroren.
Journalisten uit heel Europa reisden af naar Bulgarije en maakten sceptische reportages over waar men in het Europese 'Verre Oosten’ allemaal toe in staat is. Niemand kon toen nog vermoeden dat zich een paar jaar later in Tsjechië een scenario zou voltrekken dat op alle punten volkomen identiek lijkt te zijn.
De Bulgaren zijn nog altijd niet van dit fiasco bekomen. Ze hebben een groot deel van het budget dat in principe voor hen bestemd was, definitief verloren. De financiële steun die aan Tsjechië was toegekend, is in februari stopgezet, en het is onzeker wat er met dit geld gaat gebeuren.
Opvallende identiteitsbewijzen
Op 4 juni ging een groep ernstige mannen en vrouwen met opvallende identiteitsbewijzen van de Europese Commissie aan boord van de vlucht Brussel-Praag om plaats te nemen tussen toeristen en zakenlieden. Vanaf de internationale luchthaven Praag-Ruzyně reisden zij door naar het ministerie van Financiën, en vervolgens naar Ústí nad Labem, hun eindbestemming [in het noorden van Bohemen, red.]. Hier hebben de Europese inspecteurs een week doorgebracht, met als enige doel om vast te stellen in welke mate het 'Bulgaarse scenario' in Tsjechië was doorgedrongen.
De keuze van Brussel om zich in het beheer van de subsidies door de regio's Karlovy Vary [in het westen van Bohemen, red.] en Ústí nad Labem te verdiepen, was niet toevallig. De lokale media hadden een uitstekend beeld gegeven van de praktijken waarbij de prijzen van openbare aanbestedingen van ziekenhuizen tot stand kwamen, en die verscheidene malen hoger uitvielen dan hun reële waarde. Uit de audit die onlangs is uitgevoerd door het onafhankelijke accountantskantoor Deloitte, kwam naar voren dat van de 35 geanalyseerde projecten, met een totale waarde van 4 miljard kroon [iets meer dan 157 miljoen euro, red.], ten minste een op de drie niet volgens de regels was verlopen.
De man die de storm moet trotseren (en die het hoofd moet bieden aan een toenemend aantal verduisteringszaken van Europese gelden zoals die van David Rath [de voormalige gouverneur van Centraal Bohemen, die thans in de gevangenis zit, red.]) oogt zeer kalm. "Veel mensen die werkzaam zijn op het gebied van Europese fondsen doen uitstekend werk. Het zou echt jammer zijn als men ging denken dat er helemaal niets van klopt", verklaart Miroslav Matej hoofdschuddend. Hij is directeur van het kabinet van de minister van Financiën en is verantwoordelijk voor het dossier van de volledige audit van de Europese fondsen.
Het vertrouwen van de Brussel terugwinnen
Het is een feit dat hij en zijn medewerkers tegenwoordig bereid zijn om heel openlijk met journalisten te praten en dat Matej een zeer goede reputatie heeft. Hij heeft een paar jaar bij de Europese Rekenkamer gewerkt als controleur voor grote ontwikkelingsprojecten van de EU. Waar het nu op aankomt, is of de Tsjechen erin zullen slagen om het vertrouwen van de Brusselse delegatie terug te winnen. Of ze de delegatie van begin juni zullen weten te overtuigen, maar ook die nog in juli op het programma staat. En vooral of ze zullen slagen voor het eindonderzoek, dat in Brussel zelf is gepland, eveneens in juli.
Sinds 1 juni bestaat er een nieuw, strenger rechtskader voor openbare aanbestedingen. Daardoor wordt de bereidheid om de situatie daadwerkelijk te verbeteren, voortaan in ieder geval gekoppeld aan een nominale waarde. Op dit moment is circa 60 miljard kroon [ongeveer 2,4 miljard euro, red.] bevroren. De Tsjechen hadden dit bedrag al begroot en rekenden erop dat de EU dit zou overmaken. Mocht de geldkraan binnen nu en het eind van het jaar niet meer opengaan, dan zou een bedrag van 100 miljard kroon [ongeveer 4 miljard euro, red.] bevroren kunnen worden, en dat betekent maar één ding: een verdubbeling van de Tsjechische staatsschuld in 2012. En dat terwijl de regering van Petr Nečas deze juist wilde terugdringen en daartoe al maanden geleden een beleid van drastische bezuinigingen en belastingverhogingen had ingevoerd.
Brussel heeft controles aangescherpt
Hoe het ook zij, het is nog te vroeg om met het schrikbeeld van een 'Bulgaars scenario' te zwaaien. Naar alle waarschijnlijkheid is een deel van het geld verduisterd. En het is vrijwel zeker dat de Tsjechen dit geld niet meer boven water kunnen krijgen. Het probleem kan deels worden verklaard door het feit dat de Tsjechen nu pas beginnen te leren hoe zij overheidsgelden volgens de Europese normen moeten verdelen. En daarin staan zij niet alleen. Gedurende het afgelopen jaar heeft Brussel alle controles aanzienlijk aangescherpt. Het is alleszins begrijpelijk waarom deze normen strenger zijn geworden. De landen die het meeste geld inbrengen in de communautaire begroting, zoals Duitsland, oefenen steeds meer druk uit om te bereiken dat er een strengere controle van de uitgaven wordt ingesteld.
Ook al besluit Brussel de komende maanden om de geblokkeerde miljarden kronen weer vrij te geven, dan nog is het pleit bij lange na niet gewonnen voor de Tsjechen. Ten minste vier omvangrijke subsidieprogramma´s, waarvan het belangrijkste de aanleg van autosnelwegen en spoorlijnen is, zullen worden opgeschort vanwege de verdenking van massale prijsopdrijving [van openbare aanbestedingen, red.] en corruptie.
Maar we kunnen de situatie ook vanuit een andere invalshoek bekijken. De kwestie Ústí nad Labem [waar de officier van justitie het onderzoek in de affaire David Rath leidt, red.] is meer dan alleen een aanzet naar het opsporen van mogelijke andere strafbare feiten. Deze kwestie toont ook aan dat de sleutelfiguren van de Tsjechische publieke ruimte steeds onafhankelijker worden. De onafhankelijke manier waarop de politie en de officiers van justitie hun werk doen, geeft Brussel de hoop dat ook de Tsjechen zich er voortaan, aan de zijde van de Europese Commissie, steeds meer voor zullen inspannen om een eerlijkere verdeling van de Europese subsidies te waarborgen.
