Kies een taal
Duitsland beleeft de zwaarste crisis op het terrein van de buitenlandse politiek sinds decennia. Overigens heeft bijna niemand dat gemerkt. Toch is Duitsland door de crisis binnen Europa in een isolement geraakt en op die manier is het land al heel lang niet meer geïsoleerd geweest. Ineens lijkt Duitsland weer te zijn teruggevallen in die onzalige periode, waarin het werd beschouwd als onruststoker in Europa, als oppermachtige staat. Maar dit keer dan als de oppermachtige qua munteenheid.
Na de vele oorlogen heeft Duitsland zich bezonnen op zijn burgerlijke kracht – zijn economische kracht. Duitsland riep instanties in het leven die het land als oppermachtige staat in het centrum van het continent hadden moeten verzoenen met de buurlanden. Helaas negeerde Duitsland daarbij een oude spelregel van het schoolplein: de beste van de klas is nooit populair.
De buurlanden zien Duitsland nu weer als het land dat alles bepaalt, dat alles beter weet. In Griekenland werden vlaggen met hakenkruizen getekend. In Groot-Brittannië vierden de tegenstanders van de euro feest: ze hadden immers altijd al gedacht dat Duitsland de gemeenschappelijke munt zou kunnen gebruiken om te heersen over Europa.
Duitsland toonde zich hardvochtig: er hoefde niet te worden gerekend op hulp
En nu is het voor iedereen zichtbaar: Duitsland profiteert dankzij de euro disproportioneel sterk van de gemeenschappelijke markt, het land domineert met zijn lagere lonen, grotere prestaties en betere kwaliteit de Europese export en dat leidt tot vormen van afhankelijkheid die kleinere economieën niet kunnen compenseren. Duitsland leidt een goed leven als dealer en de verslaafden kopen Mercedes en BMW. Bovendien tekenden ook Duitse banken bij voorkeur in op staatsleningen, Griekse bijvoorbeeld.
Griekenland is nu de eerste dominosteen die onder de dubbele last van de wereldwijde kredietcrisis en de interne zwakke positie, die nog wordt versterkt door gesjacher en fraude, dreigt te bezwijken. En ook Portugal en Spanje lopen het risico om te vallen. Maar Duitsland toonde zich hardvochtig. Er hoefde niet te worden gerekend op hulp, zo liet de ijzeren bondskanselier weten. Er kon geen sprake zijn van Europese financiële compensatie, omdat de regels dat niet toestaan.
De regels: als we het Europese drama willen begrijpen, moeten we de regels bekijken. Die regels zijn destijds niet opgesteld voor meervoudige tegenslagen zoals de internationale kredietcrisis, megabegrotingstekorten en fraude. De regels werden ook niet bedacht voor het geval een land failliet zou gaan. De regels werden ontworpen om van het economisch oppermachtige Duitsland de dienaar van alle Europese economieën te maken.
De opstellers van deze regels vergaten daarbij echter dat een gemeenschappelijke munt ook een gemeenschappelijk begrotingsbeleid en economisch beleid nodig heeft. De interne markt kan in zijn eentje niet voor evenwicht zorgen.
Als deze markt nu in elkaar zou zakken en als dan zelfs de euro niet meer zou functioneren, dan zou het politieke werk van hele generaties gevaar lopen: de EU. Dat moest Angela Merkel de afgelopen dagen allemaal tegen elkaar afwegen. Moest ze Griekenland helpen, alle regels overtreden, de euro in gevaar brengen en speculanten uitnodigen om de aanval te openen op Portugal en Spanje? En bovendien nog een politieke storm in eigen land ontketenen, als de oppositie een paar weken voor de deelstaatverkiezingen in Nordrhein-Westfalen vraagt of de Duitse belastingbetaler nu ook de 13e en 14e maand van de Grieken mag gaan betalen? Of moest ze een klacht over ongrondwettige maatregelen van tegenstanders van de euro uitlokken, een gelegenheid waarop de vijanden van de gemeenschappelijke munt nu al tien jaar wachten?
Sarkozy liet zich toch verleiden tot meer discipline
Kortom: Merkel moest zich afvragen of ze het voornaamste instrument van Berlijn op het terrein van het buitenlands beleid, de Europese Unie, op het spel wilde zetten. Of houdt ze zich aan de regels, bewaart haar kalmte in een omgeving van oorverdovend geschreeuw en gejammer en dwingt Europa daarmee tot discipline – een van deze beruchte Duitse deugden?
Merkel bleef haar zenuwen inderdaad de baas en de Franse president Sarkozy hielp haar daarbij een handje. Deze Franse voorstander van meer sturing door de overheid, die waarschijnlijk zonder al te veel aan zichzelf te twijfelen een paar euro uit het gareel zou hebben laten lopen, liet zich door Merkel toch verleiden tot discipline. Op enig moment zal Merkel daarvoor een wederdienst moeten leveren.
Na de schok volgt nu het inzicht dat Europa worstelt met een enorm probleem. De Europese munt heeft een gemeenschappelijk economisch en financieel beleid nodig. Europa heeft behoefte aan regels over de omgang met de zwakke broeders en teugels voor de sterke landen. De Duitse minister van Financiën, Wolfgang Schäuble, lijkt tot dat inzicht te zijn gekomen als hij het heeft over strenge straffen en begrotingscontrole. Zijn oude idee van een kern-Europa duikt daarbij ook weer op.
Bondskanselier Merkel heeft inmiddels begrepen dat je tijdens een storm geen nieuwe zeilen moet gaan hijsen, maar dat je het schip eerst moet repareren. En zo krijgt Europa nu, een paar weken na alle inspanningen rondom het Verdrag van Lissabon, het volgende zware traject voor haar kiezen.
