Kies een taal
Een gebruinde jongeman kijkt vanaf de kade uit over de Noordzee, neemt een slok van zijn pils en zwijgt even. “We willen eigen baas zijn”, zegt hij dan, “en ons niet door Brussel laten voorschrijven wat we moeten doen. Waarom zouden we lid worden van de Europese Unie en betalen voor de fouten van andere landen?" Hij haalt zijn schouders op en herhaalt het al vaker gehoorde Britse mantra: “We zijn beter af zonder de EU.”
Toch speelt dit tafereel zich niet af aan de Britse kust en de bekende leus komt evenmin uit de mond van een Brit. In de Noorse stad Bergen denkt bijna de hele bevolking er zo over. Hans-Erik Almas (23) behoort dan ook tot de 80 procent van de Noren die het een goede zaak vinden dat Noorwegen geen deel uitmaakt van de EU.
Wel de voordelen, niet de bureaucratie en kosten
Ook aan gene zijde van de Noordzee, in Groot-Brittannië, is deze mening steeds vaker te horen. Op 1 juli bracht premier Cameron in The Sunday Telegraph in een artikel de mogelijkheid van een referendum over het Britse EU-lidmaatschap ter sprake. Noorwegen wordt vaak opgevoerd als het perfecte voorbeeld van een land dat geen lid is van de EU en het toch goed blijft doen.
“Mensen maken zich zorgen over het feit dat als Groot-Brittannië uit de EU zou stappen, we geen toegang meer zouden hebben tot de interne markt en ook niet meer vrij zouden kunnen reizen”, vertelt Robert Oulds, directeur van denktank Bruges Group. “Maar dat is niet zo. Groot-Brittannië kan het EU-lidmaatschap immers opzeggen, maar wel de handelsvoordelen behouden, net zoals Noorwegen. We verliezen in dat geval alleen de bureaucratie en de kosten."
Twee keer, in 1972 en in 1994, hebben de vijf miljoen Noren per referendum mogen aangeven of ze wilden dat Noorwegen zich aansloot bij de EU. Beide keren stemde een krappe meerderheid na een heftig debat tegen. In plaats daarvan sloot Noorwegen zich samen met IJsland en Liechtenstein aan bij de Europese Economische Ruimte (EER) – een verbond van alle 27 EU-lidstaten plus de drie landen die geen lid waren, die allemaal door de ‘Vier Vrijheden’ worden bestuurd: vrij verkeer van goederen, diensten, personen en kapitaal.
Het rijkste land én zeer tevreden inwoners
Noorwegen is onderworpen aan slechts een derde van de verordeningen en besluiten van volledige EU-leden, hoewel de EER niets te zeggen heeft over landbouw, visserij, justitie en binnenlandse zaken. De regeling lijkt goed te werken. Noorwegen is een van de rijkste landen ter wereld met zeer tevreden inwoners en heeft een bbp per hoofd van de bevolking van 50 duizend euro – afgezet tegen 29 duizend euro in het Verenigd Koningrijk en een EU-gemiddelde van 26.700 euro.
De werkloosheid bedraagt er 3,25 procent, terwijl het bbp jaarlijks met 2,75 procent groeit – zoals de afgelopen veertig jaar gemiddeld al het geval was. Deze welvaartsstaat voert regelmatig de leefbaarheidsindex van de Verenigde Naties aan en kent royale voorzieningen, zoals een zwangerschapsverlof van 46 weken met behoud van volledig salaris en gratis onderwijs voor iedereen.
Noorwegen kan dit alles financieren dankzij de enorme reserves aan olie, hout en vis die het land verstandig beheert. Het zet forse percentages van de olieopbrengsten opzij om in de toekomstige behoefte aan gezondheidszorg voor een vergrijzende bevolking te kunnen voorzien.
“Noorwegen is een welvarend land en dat willen we graag zo houden”, vertelt Gunnar Bakke, ambtenaar regionale zaken in Bergen. “We richten ons op de lange termijn en gaan zorgvuldig om met onze middelen, dus we zien niet in waarom we lid zouden worden van de EU om vervolgens te moeten betalen voor de spilzucht van anderen."
De handelsgeest stamt uit de middeleeuwen
Sommige Noren stellen het nog scherper. “Noorwegen zou helemaal uit de EER moeten stappen”, beweert Heming Olaussen van de beweging “Nee tegen Europa”. “We worden nog altijd gedwongen om te veel besluiten uit Brussel te accepteren en zo komt de EU dan toch via de achterdeur binnen. Het zou veel beter zijn om de EER op te doeken en voortaan alleen bilaterale betrekkingen te onderhouden. Noorwegen is sterk genoeg om op eigen benen te staan en het is een belangrijke handelspartner, dus de EU zal toch niet om ons heen kunnen.”
Bergen is al sinds de dagen van de Vikingen een handelsstad die munt slaat uit zijn wateren en beboste heuvels. De stad sloot zich aan bij het Hanzeverbond, een handelsorganisatie die in de middeleeuwen (1300-1660) de havens van Noord-Europa met elkaar verbond. Die handelsgeest heerst hier nog altijd. De stad met zijn 260.000 inwoners is de thuishaven van veel grote oliemaatschappijen en de grootste zalmkwekerij ter wereld.
"De ondraaglijke lichtheid van de EER"
Op de granieten stoep langs de kade worden enorme plakken zalm verkocht, maar ook scampi, walvisvlees en krabben. Er worden rendierworsten en kleden van elandhuid aan de man gebracht, net als Noorse gebreide truien en trollenbeeldjes.
Toch deelt niet iedereen de mening dat het Noorse model – handelspartner van de EU, maar geen lid - een goede zaak is. “Ik noem de huidige situatie ook wel ‘De ondraaglijke lichtheid van de EER’", vertelt Paal Frisvold, voorzitter van Bellona Europa en fervent voorstander van Noors lidmaatschap van de EU. “Ik woon in Brussel en vind het treurig te zien wat we allemaal mislopen. Noorwegen staat aan de zijlijn, terwijl het in het centrum van Europa zou moeten zitten.”
Torben Foss, een voormalige rijksambtenaar die belast was met het opstellen van het visserijbeleid van de EER, is ook van mening dat het beter zou zijn voor Noorwegen om lid te worden van de EU. “De angst bestaat dat als we lid worden, de EU ineens opduikt en al onze vis inpikt", zegt hij. “Maar dat is absoluut niet logisch. Visserijrechten worden opgesteld op basis van historische gegevens, dus de suggestie dat iedereen massaal de Noorse wateren zou komen binnendringen is gewoonweg absurd.”
Alleen lukt het niet
Olie, gas en producten kunnen vrijelijk worden verhandeld met de EU, omdat de EER-leden zich houden aan alle verordeningen die betrekking hebben op de interne markt. “We zijn het meest plichtsgetrouwe land onder de EU-leden, voeren richtlijnen snel en naar de letter uit, en toch hebben we er niets over te zeggen”, vertelt Marit Warncke, voorzitter van de Kamer van Koophandel van Bergen. “We zitten buiten op de gang in plaats van binnen aan tafel waar de besluitvorming plaatsvindt.”
Bovendien wijst ze erop dat het lidmaatschap van de EER ook geld kost. Zo draagt Noorwegen via de EER jaarlijks 340 miljoen euro bij aan de EU, ondanks het feit dat het geen EU-lid is en ook geen stemrecht heeft. Als het Verenigd Koninkrijk uit de EU zou stappen, zou de jaarlijkse contributie via de EER wel eens kunnen dalen tot krap twee miljard euro in plaats van de nettobijdrage van 11,6 miljard euro die het land momenteel betaalt.
Op straat in Bergen is er maar weinig enthousiasme te bespeuren om de huidige situatie te veranderen, maar het debat erover gaat voort. “Mensen beseffen niet wat er op dit moment gebeurt”, zegt mevrouw Warncke. “Zij denken dat we in een ballon zitten en heel tevreden verder dansen op de wind. Maar we moeten ons in ons eigen belang meer gaan bezighouden met Europa. In Groot-Brittannië zouden ze er niet eens over moeten nadenken om uit de EU stappen. Niemand kan immers in zijn eentje hier vis blijven zitten eten."
Tegenargument
Het Noorse model is niet de oplossing
Eurosceptici mogen dan wel geloven dat het Verenigd Koninkrijk vergelijkbare betrekkingen met de EU kan hebben als Noorwegen, maar volgens Mats Persson van de denktank Open Europe, zou het Verenigd Koninkrijk na toetreding tot de EER “veel slechter af zijn dan onder de huidige omstandigheden”.
In een artikel in The Daily Telegraph schrijft Persson:
Ten eerste is Noorwegen net zozeer een EU-lid als Groot-Brittannië. Grofweg 75 procent van alle EU-wetgeving is er immers geïmplementeerd, van arbeidsmarktregels (zoals de werktijdenrichtlijn) tot misdaadbestrijdings- en politiewetgeving.
Ten tweede is Oslo, dat gedwongen is al deze wetten te accepteren, niet vertegenwoordigd bij de EU-instituten en kan het land op vrijwel geen enkele manier invloed uitoefenen op het besluitvormingsproces om zijn nationale belangen te behartigen. Zou het Verenigd Koninkrijk “meer zoals Noorwegen worden”, dan zou het land 36 procent van de Europese financiële detailhandelsmarkt huisvesten, maar geen enkele zeggenschap hebben over de enorme lappen regelgeving die in die markt de dienst uitmaken.
(…) Tot slot hebben Noorse bedrijven te maken met extra kosten wanneer ze producten aan Europa verkopen. Dat is een gevolg van de geheimzinnige 'EU-regel van herkomst', waarbij er, naast een berg extra papierwerk, heffingen gelden voor alle geïmporteerde producten die onderdelen van buiten de EU bevatten. Voor Noorwegen was dit acceptabel omdat 62 procent van zijn geëxporteerde goederen afkomstig is van vis of natuurlijke bronnen, die niet onder deze regels vallen. Als ze voor het Verenigd Koninkrijk zouden gelden, bijvoorbeeld voor auto’s of farmaceutische producten, dan zou dat plotseling voor extra kosten zorgen en nadelig zijn voor de Britse concurrentiepositie.
