Naar een euro met twee snelheden ?

In september 1994 lanceerde Wolfgang Schäuble, indertijd voorzitter van de CDU-CSU-fractie in de Bundestag, samen met zijn collega Lamers het provocerende idee van een “Europese kern” (Kerneuropa). De economische en strategische zwaargewichten van het Europese continent – Duitsland, Frankrijk en de Benelux – zouden hun eigen gemeenschappelijke munt invoeren om te voorkomen dat het Europese project zou afglijden tot “een zwakkere formatie die slechts beperkt zou zijn tot enkele economische aspecten en uit diverse subgroepen zou bestaan.”

Zestien jaar later is de voorspelling van Wolfgang Schäuble werkelijkheid geworden. Niet wat betreft het positieve gedeelte ervan – de “Europese kern” – maar in de meest negatieve zin van het woord. De Europese Unie van de Zevenentwintig, waarvan er zestien meedoen aan de euro, is een kwetsbaar en uit zijn kluiten gewassen schepsel dat op het wereldtoneel voor spek en bonen meedoet en dermate gefragmenteerd is dat het de grondslagen zelf van de euro ondermijnt.

Gisteren verkondigde Wolfgang Schäuble, die inmiddels minister van Financiën is geworden, dat Duitsland er hard over denkt de geldkraan voor Griekenland dicht te draaien gezien de recente uitlatingen van bondskanselier Angela Merkel – “als uiterste maatregel moeten we overwegen om een falend land uit de monetaire unie te zetten” – en de Duitse publieke opinie die steeds meer gemeengoed wordt.

De euro moest zich als de mark gedragen

Al meteen bij de lancering van de eenheidsmunt gaven twee op de drie Duitsers de voorkeur aan de oude Duitse mark boven de euro. Deze sceptische houding is nooit helemaal verdwenen. Door het bijna-faillissement van Griekenland komen deze oude angsten momenteel weer bovendrijven. Ze worden nog eens versterkt door de recessie, maar bovenal door de angst om voor de schulden van andere landen op te moeten draaien. De Duitsers willen niet de betaalautomaat van Europa worden bij wie landen in moeilijkheden aan kunnen kloppen.

Vandaag de Grieken, morgen misschien de Portugezen, Spanjaarden en wijzelf [de Italianen]. Kortom, de beruchte “PIGS”, “bedoeïenen” en “luie donders van Club Med” tegen wie de Duitse en Nederlandse orthodoxie in de jaren tachtig reeds in opstand kwam. Met de waarschuwing van de Franse premier Mitterrand aan het adres van zijn Duitse collega Kohl dat het Franse en Europese “ja” tegen een “Groot Duitsland” het einde van de Duitse mark en de Bundesbank zou inluiden – ten gunste van de euro en de Europese Centrale Bank – werd vele Eurosceptici de mond gesnoerd.

De elites van de nieuwe Berlijnse republiek wilden aantonen dat ze met de Duitse eenheid een Europees-Duitsland en geen Duits Europa wilden nastreven, maar ze hadden altijd in hun achterhoofd dat de euro zich als de mark zou moeten gedragen, en de Europese Centrale Bank als de Bundesbank. Vandaar de strikte toepassing van de “criteria” van Maastricht en de keuze van Frankfurt als zetel van de Europese Centrale Bank.

Vervolgens hebben geopolitieke en economische behoeften er vervolgens voor gezorgd dat de eurozone werd uitgebreid tot ver buiten de optimale grenzen zoals die in 1994 door Schäuble en Lamers waren vastgesteld, zonder dat deze uitbreiding van de muntunie gepaard ging met de noodzakelijke elementen om de Europese politieke eenheid te verstevigen.

Duitsland heeft er schoon genoeg van zich op te offeren

De Griekse crisis bevestigt eens te meer dat iedereen in Europa aan zijn eigen hachje denkt. Dat spreekt voor zich, omdat de politieke leiders verantwoording aan hun kiezers moeten afleggen en niet aan een niet-bestaande politieke Europese macht. Het hoeft dan ook geen verbazing te wekken dat het voor de financiële markten als een paal boven water staat dat Griekenland kopje onder zal gaan in het Europese gekrakeel.

In de uitlatingen van Schäuble en Merkel wil men vooral de behoefte zien om de Duitse angsten te bezweren met het oog op de verkiezingen van 9 mei in Noordrijn-Westfalen. Als we even geen rekening houden met de achtergrond van het probleem kunnen we kort door de bocht wel concluderen dat Duitsland er schoon genoeg van heeft om zich op te offeren voor onbetrouwbare Europese partners.

Terwijl de Griekse premier Giorgos Papandreou vanaf het Griekse eiland Kastelorizo oproept tot “een nieuwe odyssee voor het hellenisme”, verlangen de Duitsers terug naar een Europese kern en daarmee ook naar een munt om de Duitse economische invloed te laten gelden. Niet meer alleen met Frankrijk en de Benelux, maar ook met Oostenrijk en een aantal Midden-Europese en Baltische staten. Meer niet.

We weten niet of een dergelijk toekomstbeeld realistisch is, maar wat we wel weten is dat het ons allemaal – Europeanen, Italianen en andere “Pigs”, maar ook de Duitsers – een hoop bloed, zweet en tranen zal kosten.

Opinie

Een "euromark" voor de rijke landen?

Zal de redder van de euro misschien "euromark" heten? In De Standaard licht de econoom Peter de Keyzer zijn idee voor een tweede Europese munteenheid toe, de “euromark”. Deze nieuwe munt, die naast de huidige euro zou moeten komen, zou “Duitsland, Nederland, Finland en andere ‘sterkemuntlanden’ ”moeten verenigen wiens “overheidstekort minder dan 3% en wiens overheidsschuld minder dan 80% van het bbp” bedraagt en wiens “langetermijnrente zich voldoende dicht bij de Duitse langetermijnrente bevindt”, zo stelt De Keyzer zich voor. Op die manier heeft “Duitsland opnieuw een sterke munt en een geloofwaardig budgettait beleid. Het Zuiden blijft achter met een fors verzwakte munt, economische groei en ademruimte om de begroting te saneren. Niemand heeft moeten devalueren, niemand heeft gezichtsverlies geleden, de euro is gered en we hebben er een nieuwe, sterke Europese munt bij. Spijtig genoeg heeft dit scenario niet alleen winnaars en is er één grote verliezer: Europa en de Europese gedachte”.

Het Griekse dagblad To Ethnos constateert dat “Duitsers Griekenland niet meer in de euro willen hebben” en vindt dat het “riskant is om hierop te blijven hameren”, ookal heeft Angela Merkel te maken met moeilijke regionale verkiezingen. Een ander Grieks dagblad, To Vima, kiest voor een humoristische toon: het vraagt zich af of de Grieken niet hun zogenaamde “evzones” (presidentiële bewakers in traditioneel kostuum) op de Europese Centrale Bank in Frankfurt zouden moeten afsturen. Misschien zouden de Grieken hiermee hun “geloofwaardigheid kunnen terugwinnen”.