Hervorm de euro, of zet er een streep door

De financiële crisis in Griekenland heeft het voortbestaan van de euro op losse schroeven gezet. Bij de invoering van de euro vroegen velen zich af of de gemeenschappelijke munt een lang leven zou zijn beschoren. Zolang alles goed ging, werden deze zorgen weggewuifd. Maar de vraag hoe aanpassingen konden worden doorgevoerd als een deel van de eurozone een grote tegenslag te verwerken kreeg, bleef echter op de achtergrond sluimeren. Er werd gekozen voor een vaste wisselkoers en het monetair beleid werd overgelaten aan de Europese Centrale Bank, en zo werden twee manieren weggenomen waarop nationale regeringen hun economieën een impuls kunnen geven om een recessie te voorkomen. Wat kan hiervoor in de plaats komen?

EU voldoet niet aan de voorwaarden voor een goed functioneren van de euro

Nobelprijswinnaar Robert Mundell zette de voorwaarden uiteen waarbij een gemeenschappelijke munt goed kan functioneren. Europa voldeed destijds niet aan die voorwaarden, en voldoet hier ook nu niet aan. Er is een gemeenschappelijke arbeidsmarkt ontstaan doordat de juridische belemmeringen voor het vrije verkeer van werknemers zijn opgeheven, maar door verschillen in taal en cultuur kan er in de Europese Unie geen op Amerikaanse leest geschoeide arbeidsmobiliteit worden bereikt.

Voorts kan Europa landen die in ernstige problemen zijn geraakt niet helpen. Zo is er het voorbeeld van Spanje, waar de werkloosheid 20 procent bedraagt en meer dan 40 procent van de jongeren geen werk heeft. Vóór de crisis had het land een fiscaal overschot, maar na de crisis is het tekort gestegen tot meer dan 11 procent van het bbp. Op grond van Europese regelgeving moet Spanje zijn uitgaven nu echter terugdringen, waardoor de werkloosheidcijfers waarschijnlijk zullen stijgen. Terwijl de economie zich vertraagt, is de verbetering van de fiscale positie wellicht minimaal.

Sommigen hoopten dat de Griekse tragedie beleidsmakers ervan zou overtuigen dat de euro staat of valt met meer samenwerking (inclusief fiscale bijstand). Maar Duitsland (en zijn Constitutionele Hof) heeft zich, deels vanwege de heersende publieke opinie, uitgesproken tegen de hulp die Griekenland zo nodig heeft.

Er zijn miljarden uitgegeven om banken te redden, maar een land helpen bleek taboe

Voor velen, zowel binnen en buiten Griekenland, was dit een opmerkelijk standpunt: er zijn miljarden uitgegeven om grote banken te redden, maar het bleek een taboe om een land met 11 miljoen inwoners te hulp te schieten. Het was zelfs niet duidelijk dat de voor Griekenland broodnodige bijstand noodhulp moest worden genoemd, terwijl de financiële middelen die aan financiële instellingen zoals AIG werden verstrekt, waarschijnlijk niet zouden worden terugverdiend, en een lening aan Griekenland tegen een redelijk rentetarief waarschijnlijk wel zou worden terugbetaald.

Een reeks halfslachtige aanbiedingen en vage beloften waarmee de rust op de markt moest worden hersteld, liep op niets uit. Net zoals de Verenigde Staten 15 jaar geleden hulp voor Mexico bij elkaar hadden gescharreld door hulp van het Internationaal Monetair Fonds en de G7 te combineren, zo stelde ook de Europese Unie een bijstandsprogramma samen met de hulp van het IMF. De vraag was welke voorwaarden zouden worden opgelegd en hoe groot de negatieve gevolgen zouden zijn.

Voor de kleinere landen in de Europese Unie is de les duidelijk: als ze hun begrotingstekorten niet terugdringen, lopen zij een hoog risico van speculatieve aanvallen, met weinig hoop op adequate hulp van buurlanden, althans niet zonder pijnlijke, pro-cyclische bezuinigingsmaatregelen met een averechts effect. Wanneer Europese landen deze maatregelen doorvoeren, zullen hun economieën afzwakken, wat nadelig zou uitpakken voor herstel van de wereldeconomie.

Procentueel is het overschot van Duitsland nog hoger dan dat van China

Het kan zinvol zijn om de problemen van de euro in wereldwijd perspectief te bezien. De Verenigde Staten hebben geklaagd over de huidige handelsoverschotten van China; maar in percentage van het bbp gerekend is het overschot van Duitsland nog groter. Als we ervan uitgaan dat de euro is ingevoerd om te zorgen voor een evenwichtige handelsbalans in de eurozone als geheel, betekent het overschot van Duitsland dat de rest van Europa een tekort heeft. En doordat deze landen meer invoeren dan ze uitvoeren, raken hun economieën verzwakt.

De Verenigde Staten hebben geklaagd over de weigering van China om zijn wisselkoers aan de dollar te koppelen. Maar in de eurozone kan de wisselkoers van Duitsland niet worden verhoogd in verhouding tot andere leden van de eurozone. Als de wisselkoers wel hoger zou worden, zou Duitsland meer problemen krijgen met de export. Het Duitse economische model, dat is gebaseerd op een sterke export, zou daarmee een flinke klap te verwerken krijgen. Tegelijkertijd zou de uitvoer in de rest van Europa toenemen, waardoor het bbp zou toenemen en de werkloosheid zou dalen.

Duitsland beschouwt zijn hoge spaartegoeden en export net zoals China als een deugd. John Maynard Keynes heeft echter uiteengezet dat de totale vraag wereldwijd afneemt door overschotten: landen met een overschot oefenen een "negatieve externaliteit" uit op handelspartners. Keynes geloofde inderdaad dat landen met overschotten, in veel grotere mate dan landen met tekorten, een bedreiging voor de wereldwijde welvaart vormen. Hij pleitte zelfs voor belasting van landen met een overschot. De maatschappelijke en economische gevolgen van de huidige regelingen zouden onaanvaardbaar moeten zijn. Landen waar de tekorten een hoge vlucht hebben genomen door de wereldwijde recessie, mogen niet in een dodelijke spiraal worden gedwongen, zoals Argentinië tien jaar geleden.

Loonsverlaging of splitsing van de eurozone is geen optie

Één van de oplossingen die is voorgesteld, is dat deze landen het equivalent van devaluatie moeten doorvoeren, een uniforme loonsverlaging. Ik denk dat dit niet kan worden bewerkstelligd en de gevolgen hiervan zijn uit den boze. Er zouden enorme sociale spanningen ontstaan. Dit voorstel is een utopie.

Er is een tweede oplossing: Duitsland zou uit de eurozone kunnen stappen of de eurozone zou kunnen worden opgesplitst in twee subregio's. De euro was een interessant experiment, maar net zoals het vrijwel vergeten wisselkoersmechanisme dat eraan voorafging en uiteenviel toen speculanten het in 1992 hadden gemunt op de sterling, ontbeert de gemeenschappelijke munt de institutionele steun die nodig is om goed te kunnen functioneren.

Er is een derde oplossing, waarvan Europa wellicht zal inzien dat deze voor iedereen de meeste zoden aan de dijk zet, namelijk de tenuitvoerlegging van de institutionele hervormingen, waaronder het noodzakelijke fiscale kader, dat hadden moeten worden doorgevoerd toen groen licht werd gegeven voor de euro.

Het is nog niet te laat. Europa kan deze hervormingen nog doorvoeren en zijn idealen verwezenlijken, die zijn gestoeld op solidariteit en ten grondslag liggen aan de invoering van de euro. Maar als Europa dit nalaat, is het wellicht verstandiger om toe te geven dat het plan op een fiasco is uitgelopen en verdergaan, in plaats van een hoge prijs te moeten betalen in de vorm van werkloosheid en menselijke offers in naam van een economisch model dat scheuren vertoont.

Frankrijk - Duitsland

Sarkozy en Merkel steken de koppen bij elkaar

In een gezamenlijke brief aan Herman Van Rompuy en José Manuel Barroso hebben de regeringsleiders van Frankrijk en Duitsland opgeroepen tot strengere controle van kredietbeoordelaars en Europees begrotingsbeleid en tot een versterking van het Europese economische beleid. “Merkel en Sarkozy willen de eurozone redden”, kopt Die Welt. De krant gaat niet voorbij aan de spanningen die aan dit Frans-Duitsje akkoordje zijn vooraf gegaan. Nicolas Sarkozy zou overtuigd zijn van de noodzaak Griekenland direct te hulp te schieten en zou Merkel ervan beschuldigd hebben “de kosten van het reddingsplan voor Griekenland door haar late reactie te hebben opgedreven”. Maar volgens de officiële versie wilde de Franse president haar “niet de les lezen”. “In tegenstelling tot de manier waarop hij met de crisis van 2008 was omgegaan, wil hij niet op de voorgrond treden”. Deze keer “speelt hij liever de rol van de model-Europeaan”, die van “de Fransman die het Angelsaksische kapitalisme aan de kaak stelt wat in Parijs zo’n slechte naam heeft”, aldus de Financial Times Deutschland.