Kies een taal
We kunnen de eurocrisis en de Peloponnesische oorlog niet met elkaar vergelijken. Toch bedreigt de recessie met haar beschaafde legers (of die nu worden gevormd door mannen in saaie kostuums of door visionairs in witte gewaden) de wereld zoals die was. Uiteindelijk zal het wel beter gaan met Europa, maar het zal nooit meer hetzelfde zijn. Burgers noch erfgoed zullen ongeschonden uit de strijd komen.
Als er geen geld meer is voor pensioenen, is het lichtzinnig om middelen op te eisen voor oude gebouwen. Toch verdient het Griekse erfgoed wel het nodige respect: Griekenland is immers de bakermat van een politieksysteem dat universeel wilde zijn: de democratie. Het is ook de plek waar een bepaald idee over Europa ontstond.
Nu worden de oude gebouwen zelf bedreigd. Merkwaardig genoeg zijn de beschavingen die de bakermat van de westerse geschiedenis en kunst vormen tegenwoordig de landen die het zwaarst te lijden hebben onder de huidige omstandigheden, waarin de crises en beperkingen zich eindeloos aaneen blijven rijgen. In Griekenland, Italië, Spanje en Portugal bevinden zich in totaal 122 monumenten en natuurgebieden die Unesco op de Werelderfgoedlijst heeft geplaatst (oftewel 13 procent van de lijst). Zou de vergane glorie van gebouwen als het Collosseum in Rome worden verdrongen door een onzekere toekomst?
Schoenenfabrikant restaureert amfitheater
Het grote Romeinse amfitheater, dat ooit in opdracht van Vespasianus werd gebouwd, verliest brokken steen. De zuidelijke helling is al veertig centimeter verzakt als gevolg van het te drukke autoverkeer, dit alles tot grote ontsteltenis van de Italianen. Het overheidsbudget is dusdanig gekrompen dat schoenfabrikant Diego Della Valle 25 miljoen euro neertelt voor de restauratie van het amfitheater dat ooit door keizer Titus officieel werd geopend. De keizer had ter gelegenheid daarvan destijds een feest van honderd dagen georganiseerd.
Ook de noden van het fraaie Venetië worden gelenigd door een particuliere dokter: juweliershuis Bulgari heeft met behulp van de nodige publiciteit de renovatie van de Brug der Zuchten gefinancierd.
Italië is het land met de meeste monumenten en natuurgebieden (47) die door Unesco worden beschermd. Dit herinnert er ook op afschuwelijke wijze aan dat de geschiedenis niet uitsluitend is gebaseerd op vooruitgang. Het bedrag van 2,3 miljard euro van de begroting voor cultuur in 2001 is gekrompen tot een restant van 1,4 miljard euro in 2012.
Schatkamer van een land in tijden van crisis
Zo gaan er markante gebeurtenissen uit de geschiedenis verloren, zoals Pompeï Gian Antonio Stella en Sergio Rizzo, journalisten van de Italiaanse krant Corriere della Sera, geven in hun boek, Vandali. L'Assolto alle bellezze d'Italia [‘Vandalen. De aanval op de mooie plekken in Italië’, red.] veel voorbeelden die het verval van de kunst in Italië bevestigen. "Onze enige rijkdommen – natuurgebieden, musea, middeleeuwse stadjes – zijn het doelwit geworden van een aanval, terwijl ze de enige sector vormen die de schatkamer van een land in tijden van crisis zou kunnen zijn", zegt Gian Antonio Stella spijtig.
Europa verbrokkelt op de plekken waar het ooit ontstond. Duitsland, dat de Grieken en Romeinen in de 19e eeuw zo bewonderde, kijkt nu naar Griekenland alsof het een voet met gangreen is die geamputeerd moet worden. De bezuinigingsmaatregelen die het land eist, plunderen zowel particuliere als openbare geldbuidels. Tot juni 2012 moest de Griekse minister van Cultuur al een verlaging van 35 procent van zijn begroting slikken. Voor 2013 en 2014 worden nog meer bezuinigingen verwacht, wat ten koste gaat van de instandhouding van het erfgoed.
Het zou misschien makkelijker zijn als de gebeurtenissen van 17 februari hadden plaatsgevonden in het archeologisch museum van Olympia, waar een gewapende diefstal bevestigde wat al duidelijk was: de bezuinigingen op personeel en middelen zullen uiteindelijk gevolgen hebben. In januari 2012 werden uit het Nationaal Museum van Athene twee schilderijen gestolen, eentje van Picasso en eentje van Mondriaan. Ze werden bewaakt door een enkele bewaker.
“Monumenten hebben geen stem, ze hebben alleen ons", waarschuwen Griekse archeologen met het oog op de verwaarlozing van hun buitengewone erfgoederen. Het land telt 17 monumenten en natuurgebieden op de Werelderfgoedlijst, 210 musea en oudheidkundige collecties, 250 archeologische centra en meer dan 19 duizend geregistreerde historische monumenten.
Spaanse paradox
En hoe zit het met Spanje, met zijn glorieuze verleden en zijn onzekere toekomst? Het land staat op de tweede plek van de Werelderfgoedlijst (met 44 monumenten) en hier zien we een paradoxaal fenomeen: de Spanjaarden zijn weliswaar minder goed in staat hun erfgoed te beschermen, maar monumenten en landschappen zijn wel vaker behouden gebleven.
Victor Fernandez Salinas, professor sociale geografie van de universiteit van Sevilla en secretaris van het Spaanse comité van de Internationale Raad voor Monumenten en Natuurgebieden (ICOMOS), benadrukt het gunstige effect van de crisis. We zijn namelijk getuige van het einde van een periode waarin met hart en ziel werd gespeculeerd. Het Spaanse erfgoed ontsnapt daardoor aan zijn voornaamste bedreigingen. “De schade werd voornamelijk veroorzaakt door de aanleg van golfterreinen en de bouw van wolkenkrabbers, met het oog op speculatie", vertelt hij.
De tourniquets zijn in het zuiden van Europa aangedraaid tot verstikking toe, maar er bestaan nog altijd andere modellen. Frankrijk, dat economisch ook niet in topvorm is, heeft eveneens enigszins gesneden in het budget dat bedoeld was voor de instandhouding van het erfgoed. In 2012 was dat nog maar 380,7 miljoen euro, dat wil zeggen 0,2 procent minder dan in 2011.
Duitsers bezoeken liever musea dan het voetbalstadion
Maar nogmaals, daarin vormt Frankrijk een uitzondering. Naast de Big Ben, die 43 centimeter scheef is gaan staan, signaleert het Britse overheidsorgaan dat belast is met de bescherming van het erfgoed dat er nog 3.168 andere monumenten gevaar lopen. Voor sommigen zijn er 'aanzienlijke investeringen' nodig.
In dit Europa van verschillende snelheden gaat Duitsland rustig zijn eigen gangetje, net als op andere terreinen. De crisis heeft geen enkel gevolg gehad voor de cultuurbegrotingen die, volgens het Duitse federale bureau voor de statistiek sinds 2008 alleen maar zijn gestegen. Het land telt meer dan zesduizend gesubsidieerde musea, 150 theaters, 130 orkesten en 84 operagezelschappen (verdeeld over 81 locaties).
Afgelopen mei deed de christendemocraat Bernd Naumann, minister voor Cultuur en Media in het tweede kabinet Angela Merkel, een uitspraak die in de rest van Europa onvoorstelbaar is: "In deze onzekere tijden zou het een ernstige vergissing zijn om te snijden in de begroting voor cultuur". In Duitsland, zei hij, “gaan er meer mensen naar het museum dan naar het voetbalstadion".
Cultuur
Een Europese kaart met kunstbezuinigingen
“Cultuur is altijd een van de eerste dingen geweest waarop bezuinigd wordt, maar in hoeverre heeft kunst er echt onder te lijden?" [vraagt The Guardian zich af](http://“Culture was always likely to be vulnerable to spending cuts – but how widespread is the effect of austerity on the arts?” begins The Guardian, launching — along with fellow dailies La Stampa (Italy), El País (Spain), Süddeutsche Zeitung (Germany), Gazeta Wyborcza (Poland) and Le Monde (France) — a Europe-wide project to map which creative programmes have been axed due to the financial crisis. An interactive map of shows the location of struggling arts initiatives and readers are invited to email details of threatened institutions. ). De krant publiceert een interactieve kaart van Europa, die ook op de websites van de Europese kranten La Stampa (Italië),El País (Spanje), Süddeutsche Zeitung (Duitsland), Gazeta Wyborcza (Polen) en Le Monde (Frankrijk) is verschenen. Dit pan-Europees project heeft als doel de programma’s en initiatieven die het slachtoffer dreigen te worden van de bezuinigingen op interactieve wijze in kaart te brengen. Lezers hebben de mogelijkheid bedreigde instellingen uit hun land door te mailen aan de intiatiefnemers zodat deze worden toegevoegd aan de kaart.
