Stormachtige herfst in aantocht

Hoewel het in augustus op staatsschuldengebied relatief rustig was, zijn er steeds meer signalen dat we afstomen op een ‘zwarte september’ voor de euro. Het wantrouwen tussen de ‘deugdzame’ landen en de landen met zware schulden heeft een dusdanig niveau bereikt dat de EU het point-of-no-return gevaarlijk dicht nadert.

Gepubliceerd op 20 augustus 2012 om 15:45

Dankzij de verklaringen van twee van de hoogste verantwoordelijke personen die het lot van de eenheidsmunt in handen hebben, wisten de markten waarop de staatschulden verhandeld worden, in augustus het hoofd koel te houden.

Eerst verklaarde Mario Draghi eind juli dat de ECB bereid was “al het noodzakelijke te doen” om de euro te laten overleven. Hij schetste daarmee het vooruitzicht op een massale interventie van de Europese Bank op de markten zodat de Italiaanse en Spaanse rentetarieven op een aanvaardbaar niveau kunnen blijven.

Vervolgens nam de Duitse bondskanselier afgelopen donderdag de laatste twijfels weg over haar steun aan de garanties geopperd door de ECB. Zij stelde dat deze 'perfect in lijn' liggen met haar eigen ideeën over de crisis.

Maar waarom hebben we het dan over een ‘zwarte september’ voor de eurocrisis? Omdat Europa nu al twee jaar lang van ‘overwinning’ naar ‘overwinning’ gaat, tot aan het volgende verlies? Omdat, verborgen achter de rust van de zomer, de markten ernstige twijfels blijven houden over de overlevingskansen van de eenheidsmunt?

Nieuwsbrief in het Nederlands

Signalen te over

Aan deze twee redenen, waarvan de waarheid door de toekomst zal worden uitgewezen, kunnen we nog een aantal steeds zorgwekkender signalen toevoegen waaruit blijkt dat Europa op het punt staat de politieke strijd te verliezen, de strijd waarmee werkelijk over haar toekomst zal worden beslist. En de maand augustus was bijzonder rijk aan dit soort signalen.

Aan het begin van de maand vatte Mario Monti de risico’s in een inmiddels beroemd geworden interview met Der Spiegel samen. “De spanningen die er in de afgelopen jaren in de eurozone voelbaar werden, wijzen op het psychologische uiteenvallen van Europa (…) Als de euro een ontbindende factor voor Europa wordt, dan wil dat zeggen dat de fundamenten van het Europese project zelf wegvallen.

En de gebeurtenissen moeten Mario Monti gelijk geven, omdat ze vrijwel onweerlegbaar aantonen dat de markten niet de enigen zijn die niet geloven in het overleven van de euro. Het meest recente voorbeeld hiervan kwam van de Finse minster van Buitenlandse Zaken, die publiekelijk toegaf dat zijn regering een operationeel plan paraat heeft voor een eventuele instorting van de monetaire unie.

De snelle ontkenningen van de regering in Helsinki, die verzekerde dat dit niet het officiële beleid was, deden daar niets aan af: Finland vraagt zich inmiddels af of het land de euro dan toch maar niet moet verlaten. Het verschil met Duitsland is dat in Finland de dingen hardop gezegd kunnen worden omdat de gevolgen ervan veel minder verstrekkend zijn.

Maar ook in Duitsland hoorden we de minister van Economische Zaken zeggen dat een mogelijk Grieks vertrek uit de euro niet ondenkbaar meer was. En we zagen heel wat vooraanstaande personen van de CDU-DSU geschokt reageren op de ‘brutaliteit’ van eurogroep-voorzitter Jean-Claude Juncker, die durfde te beweren dat Duitsland medeverantwoordelijk was voor de verergering van de eurocrisis.

Hij stelde slechts een eenvoudige vraag: “Is de eurozone niet meer dan een filiaal van de Federale Republiek?” Je hoeft maar een blik op de koppen in de Duitse pers te werpen om je geen illusies meer te maken over de ernst van de ‘tekenen’ waar Mario Monti het in Der Spiegel over had, en de gevaren van de ‘psychologische uiteenval’ van Europa waarvoor hij waarschuwde.

Iedereen lijkt te hopen op de terugkeer van de ‘ijzeren kanselier’. Vanwege Griekenland, dat meer tijd vraagt. Vanwege de ECB, die bereidt is geld te pompen in ‘overtreders’. Vanwege Frankrijk, dat het welzijn van zijn gepensioneerden zeker wil stellen over de rug van de Duitse belastingbetaler.

De laatste twee strohalmen

In de andere noordelijke landen is het politieke klimaat heel anders. In het zuiden is de vraag tot hoever er bezuinigd kan worden zonder het Europese idee zelf de das om te doen, of in hoeverre de kiezer de politieke ‘vernedering’ tolereert die een reddingsplan met zich meebrengt.

Natuurlijk zijn er twee ‘laatste strohalmen’ waar de hoge Brusselse ambtenaren zich aan vastklampen in het zicht van een snel dichterbij komende ontbinding van Europa.

De eerste is niemand minder dan Angela Merkel zelf. De meeste mensen zijn ervan overtuigd dat de kanselier alles op alles wil zetten om de euro te redden, want dat is immers in het belang van Duitsland.

Maar toch blijft de twijfel knagen. Hoever kan de kanselier gaan om de twee doelstellingen waardoor zij gedreven lijkt te worden, met elkaar te verenigen? Hoe kan ze de euro redden en tegelijkertijd voorkomen dat er een rechts-nationalistische partij de kop opsteekt zoals in Finland of Nederland?

Sommige critici zijn van mening dat ze de kunst van het laveren in een ruimte die steeds nauwer wordt, optimaal beheerst. Anderen vinden dat het klimaat in de Duitse publieke opinie haar bewegingsruimte tot een minimum beperkt heeft en dat de parlementsverkiezingen in september moeten worden afgewacht. Dan kan een grote coalitie met de SPD het voor haar in eigen land weer mogelijk maken om te doen wat er gedaan moet worden.

De tweede strohalm, die het meest voor de hand ligt, laat zich samenvatten in de politieke basisvraag die alle regeringen in de eurozone zich zullen moeten stellen: en zo niet, wat dan?

Het keerpunt in de crisis

Het Europese probleem, dat van september een kritieke maand maakt, is het volgende: het is eenvoudigweg onmogelijk te weten op welk moment Europa te ver op weg is naar 'ontbinding' om het proces te kunnen keren. Of, in andere woorden, wat de gebeurtenis zal zijn die een keerpunt in de Europese crisis zal betekenen.

Een uitspraak van het Duitse Constitutionele Hof op 12 september ten nadele van het permanente Europese noodfonds? De verkiezingsuitslag in Nederland diezelfde dag? Iets anders? Het is onmogelijk te zeggen. Daarin ligt het enorme risico dat Europa op dit moment loopt. Je hoeft het woord 'tekenen' maar te vervangen door 'nationalisme.

Agenda

Spannende dagen voor de euro

September wordt een gevaarlijke maand”, waarschuwt Público. “Na de zomerstop komt het najaar snel dichterbij en dan wordt het ‘buigen of barsten’ voor de eurozone”. Met dat scenario in het vooruitzicht begint de week met volop diplomatiek overleg:

De Griekse premier Antonis Samaras vliegt naar Berlijn en Parijs om Angela Merkel [op 24 augustus, red.] en François Hollande [op 25 augustus, red.] te ontmoeten. Daarvoor heeft hij dan al een onderhoud gehad met de voorzitter van de eurogroep, Jean-Claude Juncker [op 22 augustus in Athene, red.]. Zijn doel is de Europese leiders ervan te overtuigen dat Griekenland twee jaar extra nodig heeft om de hervormingen uit te voeren. Ook Merkel en Hollande zullen elkaar ontmoeten [op 23 augustus in Berlijn, red.]. Bovendien heeft de Italiaanse premier Mario Monti nog voor het eind van de maand een ontmoeting met de Duitse bondskanselier voordat hij naar Madrid vliegt [op 6 september, red.] om daar te spreken met de Spaanse regeringsleider Mariano Rajoy.

Maar in september wordt het pas echt spannend, legt Público uit.

Dan zal het Duitse Constitutionele Hof besluiten over de levensvatbaarheid van het permanente Europese noodfonds (ESM) en dreigt Griekenland zonder geld te komen zitten waardoor het reddingsplan zal moeten worden herzien. Dan zullen de Grieken waarschijnlijk vragen om meer tijd en geld terwijl Noord-Europa nog sceptischer wordt. Dat kan vervolgens weer zijn weerslag hebben op verkiezingsuitslagen, zoals in Nederland. Tot slot moet de eurozone ervoor zorgen dat de twee andere dominostenen – Spanje en Italië – niet omvallen en de hele eurozone in hun val met zich meesleuren.

Op 6 september moet de president van de Europese Centrale Bank, Mario Draghi immers

duidelijk maken hoe hij wil ingrijpen op de markten om de renteverschillen kleiner te maken tussen de landen die het diepst in de schulden zitten en de andere.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp