Kies een taal
De Duitse humor bespreken: een onmogelijke opgave? Het is een hardnekkig cliché dat Duitsers geen enkel gevoel voor humor hebben. Een cliché dat zelfs in de literatuur wordt bevestigd. Zo schreef de beroemde Duitse journalist en auteur Kurt Tucholsky in 1919: “Als een Duitser een goede politieke grap maakt, neemt de helft van het land daar aanstoot aan.”
Maar we kunnen gerust zijn, want Duitse humor bestaat wel degelijk. Dat deze in het buitenland soms minder toegankelijk lijkt, komt omdat hij 'goed georganiseerd' is.
De Duitse humor heeft zijn eigen tempel: het Kabarett. Deze traditie, die teruggaat tot het begin van de twintigste eeuw, is slechts in de verte verwant met het Franse cabaret, waaraan het zijn naam heeft ontleend. Bij het Kabarett geen blote jongedames of dans, maar een toneel met een minimaal decor, dat gewijd is aan politieke satire.
“Hoera, humor is ingepland!”
Tijdens de voorstelling worden sketches uitgevoerd door een of meerdere acteurs, vaak in combinatie met liedjes. Het verschil met komische voorstellingen is dat het altijd over politiek of maatschappelijke problemen gaat. Alle grote steden in Duitsland hebben wel een of meer schouwburgen die bestemd zijn voor het Kabarett, dat ook op televisie een grote plaats inneemt.
De traditie is zo sterk dat zij de twee Duitse dictaturen van de twintigste eeuw heeft overleefd. Het Kabarett, dat zeer populair was in de jaren twintig en dat tijdens de naziperiode verboden was, rukte na de oorlog weer op en wist zich zelfs onder het Oost-Duitse bewind te handhaven.
“Er bestaat geen ander voorbeeld van een dictatuur die zijn acteurs betaald heeft om het regime op de korrel te nemen”, stelt Dirk Neldner, die directeur is van Distel, het beroemdste Kabarett van Oost-Berlijn. De eerste voorstelling van deze cabaretgroep, in 1953, heette: Hoera, humor is ingepland!
Hoewel de auteurs zich merendeels kwetsend hebben uitgelaten over het communistische regime, bleef het gezelschap subsidie ontvangen van de staat. Waarom? Omdat satire sterk verankerd is in de Duitse cultuur, als een zeer oude vorm van 'gezonde politieke vorming'. Tijdens het Carnaval van Keulen, dat al tweehonderd jaar bestaat, wordt op de dag van de carnavalsoptocht altijd de draak gestoken met geestelijken en politici. Zo is ook het Kabarett een plek waar men zich mag uiten en waar men kritiek op de machthebbers met elkaar kan delen.
Het Kabarett moest zich voegen naar het gezag
Volgens Dirk Neldner is deze traditie kenmerkend voor de Duitse humor. “Duitsers hebben er behoefte aan om ergens heen te gaan om samen te lachen”, denkt hij. Zijn theorie wordt niet gedeeld door Werner Doyé, de maker van Toll!, een politieke satire die wekelijks op de televisiezender ZDF wordt uitgezonden: “Tijdens het communisme gaf het een gevoel van geborgenheid om bij het Kabarett te kunnen lachen. Maar dat wil niet zeggen dat de mensen geen grappen maakten als ze eenmaal thuis waren”, meent hij.
“Het cliché van de serieuze Duitser is ontstaan doordat het humoristische theater zich lange tijd heeft moeten voegen naar het gezag. Anders dan bijvoorbeeld in Engeland waren veel onderwerpen in Duitsland verboden. Dat is nu niet langer het geval.” Dat bewijst deze grap: “Wat doet Angela Merkel met haar oude kleren? Die draagt ze.”
