Kies een taal
Uw boek “Stop deze depressie NU” is een pleidooi tegen het bezuinigingsbeleid en het dogma van het bestrijden van het begrotingstekort. Voert Europa volgens u soms de verkeerde strijd?
In den beginne was er Griekenland. Het valt niet te ontkennen dat de Griekse regering problemen had met haar begrotingsdiscipline en in hoge mate verantwoordelijk is voor de tegenslagen die het land kent. Maar in alle paniek wordt het land nu steeds gebruikt als standaardverklaring voor de Europese crisis. Dat strookt perfect met de natuurlijke neiging van centrale banken om de teugels kort te houden en te verkondigen dat de grote toegeeflijkheid op maatschappelijk en begrotingsvlak de basis vormt voor de problemen in de eurozone. Hierin komt tevens het dogmatisme van de Duitsers tot uitdrukking, die altijd al gauw klaarstaan met het verwijt dat anderen de Duitse deugd niet evenaren. Daarbij wordt vergeten hoe uniek het geval van Griekenland is, dat volkomen op zichzelf staat. Maar de uitleg van de Griekse tegenspoed heeft bijgedragen aan het op één hoop gooien van verschillende zaken, die het algemeen heersende dogma van bezuinigingen rechtvaardigen. Uit conformisme is elk afwijkend standpunt al snel uit de discussie verdwenen.
U beschuldigt dus de Duitsers?
Historisch gezien is hun gedrag te verklaren door een inflatiefobie, aangezien ze inflatie beschouwen als de bron van hun tragedie in het verleden. Maar ze lijken het leed dat werd veroorzaakt door het verschrikkelijke deflatoire beleid van de jaren dertig uit hun collectieve geheugen te hebben gewist. Hun invloed op de ECB wordt uiteraard verklaard door hun dominante status in Europa en ook door de oorspronkelijke ambitie om van deze instelling een achtervang te maken voor het gebrek aan discipline en voor de inflatie. […] Duitsland is schuldeiser van een Europa dat inderdaad een periode van overvloed heeft gekend. Toch had ik graag willen weten welke remedie was aangedragen als de kapitaalstromen bijvoorbeeld vanuit Spanje naar Duits vastgoed waren gevloeid in plaats van andersom.
Bent u van het begin af aan al een euroscepticus geweest?
Ja, ik denk dat de euro een romantisch idee was, een fraai symbool van politieke eenheid. Maar met het inwisselen van de nationale munten voor de euro zijn jullie veel flexibiliteit kwijtgeraakt. Het is niet zo gemakkelijk om de effecten van dit gebrek aan speelruimte te verzachten. Er zijn twee manieren om een geïsoleerde crisis op te lossen: het mobiliseren van arbeidskrachten om het verlies aan activiteiten te compenseren en vooral fiscale integratie om het verlies aan inkomsten glad te strijken. Vanuit dit oogpunt bezien was Europa minder geschikt voor een gemeenschappelijke munt dan de Verenigde Staten. Laten we Florida en Spanje eens vergelijken: dezelfde vastgoedzeepbel, dezelfde crash. Maar in de Verenigde Staten konden de mensen naar een andere staat vertrekken, die minder te lijden had onder de economische omstandigheden, om daar werk te zoeken. Overal in de VS worden de uitkeringen, ziektekostenverzekeringen, federale uitgaven en nationale bankgaranties immers door Washington in stand gehouden. In Europa is dit niet het geval.
Wat vindt u van het Europese antwoord op de crisis?
Mijn opmerkingen tegen het bezuinigingsbeleid zijn vooral gericht aan de landen die nog een keuze hebben. Spanje en Griekenland konden zich niet aan de Duitse eisen onttrekken en het risico lopen dat hun toelage werd stopgezet. Maar volgens mij bevindt Frankrijk niet in een kritieke situatie qua begrotingstekort en heeft dus niet zoveel behoefte aan een bezuinigingsbeleid.
Toch moeten we het vertrouwen van de markten zien te behouden… Hoe krijgen we dat voor elkaar?
Het antwoord is monetair. Dat gebeurt via de Europese Centrale Bank. Enerzijds zie ik een massale aankoop van Spaanse en Italiaanse staatsobligaties om de scherpe stijging van de rente in te dammen; anderzijds het signaal van een soepeler beleid van de ECB, de belofte om de rente niet te verhogen bij het minste of geringste inflatiesignaal, en het vaststellen van realistische doelen, 2 tot 3 procent inflatie op de middellange termijn, in plaats van nul of 1 procent, zoals nu het geval is.
En Griekenland?
Ik zie niet in hoe dit land in de euro kan blijven. Dat is praktisch onmogelijk. Maar het vertrek van Griekenland uit de euro zou tot gevolg hebben dat er bij Spaanse en Italiaanse banken massaal geld zou worden opgenomen, waarop de ECB absoluut zou moeten reageren door het beschikbaar stellen van ongelimiteerde liquiditeiten. Anders zou de Bundesbank binnen twee weken de handdoek in de ring gooien en dan zou het pas echt afgelopen zijn met de euro.
Wat zouden de gevolgen zijn als de euro zou verdwijnen?
We hoeven alleen maar te denken aan obligaties in een valuta die niet meer bestaat… Ik verwacht dat de eurozone gedurende een jaar in een zware recessie belandt voordat de eurolanden een manier vinden om hun handel voort te zetten en, net als in het geval van Spanje en Italië, hun concurrentiepositie weer enigszins te herstellen. Vanuit politiek oogpunt bezien zou dat ernstig zijn: de mislukking van het grootste project in de geschiedenis en het verlies van vertrouwen in de leiders die betrokken zijn bij het handhaven van het oude systeem zouden het signaal zijn voor de opkomst van populisten en nationalisten.
Welke oplossing beveelt u aan voor de landen in Zuid-Europa?
In het klassieke geval zou dat een interne devaluatie zijn. In principe zou een loonsverlaging het mogelijk moeten maken om de concurrentiepositie te herstellen. Maar geen enkel land, zelfs Ierland en Letland niet, is er werkelijk in geslaagd een reële loonsverlaging door te voeren in de private sector. Bovendien zorgt deflatie dat de private schuld nog zwaarder wordt. Daar komt dan het risico van kapitaalvlucht en instabiliteit van regeringen die belast zijn met deze maatregelen nog bij; en voor je het weet eindig je dan in een impasse. De Spaanse lonen zijn op dit moment 30 procent te hoog als we ze vergelijken met de lonen in Duitsland. Waarom laten we de lonen in Duitsland dan niet stijgen om de concurrentiepositie van Spanje te verbeteren, in plaats van de lonen onder dwang te verlagen, iets wat politiek onmogelijk is? Dat zou een verruiming van het monetaire beleid betekenen en, absoluut, een hogere inflatie in Duitsland.
Welke toekomst voorziet u voor de eurozone?
Als de ECB de juiste maatregelen treft, zou ik me kunnen voorstellen dat het binnen drie tot vijf jaar beter gaat. Toch zal Europa altijd kwetsbaar blijven. De euro is een wankel bouwwerk en blijft dat totdat er een Europese bankgarantie is opgezet. Tot dat moment zou het systeem gemakkelijk overeind kunnen blijven als er iets meer inflatie wordt toegestaan, als een soort smeermiddel. Want laten we niet vergeten: Europa is niet geheel en al op zijn retour. Het is een productief en innovatief continent. Het is er alleen niet in geslaagd te zorgen voor een goed bestuur en voor instellingen voor de economische controle. Maar dat kan allemaal gewoon worden goedgemaakt.
Paul Krugman
Nobelprijs die aanslaat bij groot publiek
**Paul Krugman (1953) is een Amerikaanse econoom. Sinds 1999 is hij een van de toonaangevende commentatoren van de New York Times. In 2008 kreeg hij de Nobelprijs voor de economie voor zijn werk op het gebied van globalisering. Hij is professor economie en internationale betrekkingen bij de Universiteit van Princeton, en heeft zo’n twintig boeken geschreven over handelsstromen en internationale financiënil est l'auteur d'une vingtaine d'ouvrages sur le commerce et la finance internationaux. Ook werkt hij regelmatig voor de bladen Foreign Affairs,Harvard Business Review enScientific American.
Sinds de jaren 90 heeft Paul Krugman internationale faam verkregen met essays voor het grote publiek; hij wordt beschouwd als een van de meest invloedrijke economen van zijn tijd.**
