Kies een taal
Wat is het verschil tussen een Duitser en een Oostenrijker? Duitsers zouden Oostenrijkers graag willen begrijpen, maar slagen daar niet in. Oostenrijkers op hun beurt zouden Duitsers wel kunnen begrijpen, maar willen dat niet. En dat is slechts een van de vele flauwe grappen die de sfeer tussen Duitsers en Oostenrijkers kenmerken. Dit jaar verscheen in Oostenrijk het boek “Streitbare Brüder” (‘Dappere broeders’) en daarmee werd de discussie over de moeizame onderlinge relatie tussen beide buurlanden weer op gang gebracht.
“Als iemand in het buitenland denkt dat ik een Duitser ben, voel ik me bijna beledigd. Ik wil best oorspronkelijk afkomstig zijn uit een ander land, of het nu Canada, Noorwegen, Tsjechië of Chili is, maar niet uit Duitsland”, grapt de Oostenrijkse auteur Franzobel, die geen blad voor de mond neemt als hij het over zijn noorderburen heeft: “Ze begrijpen onze grappen niet, ze nemen alles serieus en ze denken dat ze altijd gelijk hebben.” Het Duitse dagblad Bild spaart de Oostenrijkers echter ook niet en somt dertig redenen op die de lachlust opwekken. “Jullie vlag is rood-wit-rood, zodat jullie hem niet verkeerd om kunnen hijsen". Of: "Beroemde Oostenrijkers zijn overleden of geëmigreerd, kijk maar naar Arnold Schwarzenegger.”
De tegenstelling tussen Oostenrijk en Duitsland illustreert de oude tweedeling tussen Oostenrijk en Pruisen. Oostenrijkers zijn traditioneel katholiek, hoffelijk en aardig. Pruisen zijn streng protestants, arrogant, bijzonder formeel en zelfingenomen en daar komt nog bij dat ze de hinderlijke neiging hebben om iedereen de les te lezen.
Met de nazi's verdween de Oostenrijkse liefde voor alles wat Duits was
De Pruisische vorst Frederik II (Frederik de Grote) veroverde in de 17e eeuw bijna heel Silezië op de Oostenrijkers. En in 1866, tijdens de slag om Sadowa, bracht het leger van de Pruisische koning Wilhelm I het leger van de Oostenrijkse keizer Frans Josef een vernietigende nederlaag toe. Na de eerste wereldoorlog en het einde van het Oostenrijks-Hongaars imperium wilden de Oostenrijkers, gedwongen om in een kleine staat langs de Donau te leven, zich echter maar al te graag bij Duitsland aansluiten. Niet zo verwonderlijk dus dat nog geen tachtig jaar later de meesten van hen de annexatie van hun land door het Derde Rijk (de zo genoemde ‘Anschluss’) met gejuich begroetten.
Maar toen de nazi’s eenmaal waren verslagen en hun misdaden bekend waren geworden, haalde de liefde voor alles wat Duits was toch bakzeil. Oostenrijkers probeerden hun deel van de verantwoordelijkheid voor het jongste bloedbad te ontlopen, bevestigt ook Hannes Leidinger, coauteur van het boek “Streitbare Brüder”. Het land in wederopbouw koesterde zijn neutraliteit en de politieke elite, maar ook Weense journalisten, hebben onvermoeibaar doorgewerkt aan het creëren van de mythe van Oostenrijk als eerste slachtoffer van Hitler. Alsof ze niet meer wisten waar de leider van het Derde Rijk ooit geboren was. Oostenrijk wil de wereld ervan overtuigen dat Hitler Duits was en Beethoven Oostenrijks. Duitsers maakt dat allemaal toch niks uit, volgens een andere Oostenrijkse grap over de Duitse buren.
Het Weense weekblad Falter schreef in een ironisch artikel dat Duitsers na Turken het grootste aantal immigranten in Oostenrijk vormden en dat ze net zo min stonden te trappelen om te integreren in de Oostenrijkse samenleving, aangezien ze weigeren de taal te leren... De Oostenrijkse versie van het Duits wijkt in een aantal opzichten inderdaad duidelijk af van het Duits dat de inwoners van Berlijn of Hannover spreken. Zo is de Oostenrijkse Palatschinken niet een soort ham (Schinken betekent ham in het Duits), maar een pannenkoek. En pruimenjam, dat Duitsers kennen als Pflaumenmus, krijgt in Oostenrijk een Slavische naam: Powidl.
Na de oorlog hebben de autoriteiten in Wenen hun best gedaan om zich op taalgebied van hun grote broer Duitsland te onderscheiden. In 1949 werd de Duitse taal als zodanig een aantal jaren lang uit de Oostenrijkse lesprogramma’s geschrapt. Duits werd uiteraard nog wel onderwezen, maar heette officieel "taal van het onderwijs".
40% van de toeristen in Oostenrijk komen uit Duitsland
Tegenwoordig raakt de Oostenrijkse variant van het Duits steeds meer zijn bijzondere karakter kwijt. Dat wordt onder andere veroorzaakt door kabeltelevisie en de satellietschotels. Veel Oostenrijkers geven de voorkeur aan de Duitse zenders van RTL of SAT 1 boven hun eigen omroep ORF. Oostenrijkse zangers leren braaf de standaarduitspraak, een onvermijdelijke voorwaarde om de aantrekkelijke Duitse markt te kunnen veroveren.
“Nooit meer op vakantie in Oostenrijk!” schreef Bild in 1994, nadat tennisser Michael Stich door een Oostenrijks publiek was uitgejouwd. Maar de oproep om het land te boycotten bleek geen succes. 40% van de toeristen die naar Oostenrijk gaan zijn uit Duitsland afkomstig. “Zonder buitenlandse vakantiegangers zou de Alpenrepubliek een regio zijn met een economische crisis”, erkennen de schrijvers van het boek.
Het BBP per hoofd van de bevolking (circa 46.000 dollar) ligt in Oostenrijk tegenwoordig hoger dan in Duitsland (minder dan 41.000 dollar). De tijd dat Oostenrijkers gebruikte auto's kochten in Duitsland is inmiddels wel voorbij. Tegenwoordig zijn Oostenrijkers welvarender en hun economie heeft duidelijk minder te lijden gehad van de economische crisis dan de Duitse economie. Duitsers en Oostenrijkers mogen dan in onmin met elkaar leven en over en weer hatelijke opmerkingen maken, toch zijn ze gedoemd om elkaar te verdragen.
