Kies een taal
Peter heeft een blonde haardos en draagt een net donker pak. Als goede huisvader brengt hij iedere dag zijn dochter naar school, die achterop bij hem op de fiets zit. Daarna gaat hij fluitend naar zijn werk, een bedrijf in het centrum van Amsterdam dat handelt in aandelen. Met deze stressvolle baan maakt hij de crisis van dichtbij mee. “Als ik lees dat Nederland een eiland van welvaart is, een gelukkig land met de laagste werkloosheidscijfers van Europa, dan trek ik mijn wenkbrauwen op”, zegt hij. Achter die ansichtkaart gaat de waarheid schuil van de financiële crisis van eind 2008 die zich heeft voortgezet in de eurocrisis. Dat de Nederlandse belastingbetaler diep in de buidel moet tasten om Griekenland of Spanje te redden, is voor hem even zorgwekkend als de voelbare gevolgen van de crisis op zijn dagelijkse leven. “In Amsterdam zie je dan misschien geen mensen op straat slapen zoals in Parijs, maar dat betekent niet dat de mensen het niet heel moeilijk hebben”, vertelt Peter.
De ongelijkheid wordt groter en de onzekerheid qua werk spreidt zich uit als een olievlek. Van de 9 miljoen mensen die de beroepsbevolking vormen, leven er minstens 370 duizend onder de armoedegrens. Vakbonden stellen het groeiende aantal flexwerkers aan de kaak, maar kunnen niet veel tegen deze tendens doen. “We praten en praten, maar de directie wil er niets van weten, naar een vast arbeidscontract kunnen we fluiten”, vertelt Farid, 20 jaar, die bij de Albert Heijn werkt. Driekwart van de werknemers van deze supermarktketen is jonger dan 23. Ze hebben een deeltijdbaan en een tijdelijk contract en ontvangen het minimumjeugdloon.
Tegen uitbreiding Schengenzone
De cijfers spreken voor zich: slechts tweeduizend mensen ontvingen in 2011 een vast contract, tegen 83 duizend het jaar daarvoor. Terwijl tijdelijke arbeidscontracten de norm worden, verdubbelde het aantal eenmansbedrijven. In 2011 steeg het aantal zelfstandig ondernemers, die geen bescherming genieten van een CAO, tot boven de 750 duizend. En tegelijkertijd zorgen de bezuinigingen voor een koopkrachtdaling, die voor 2012 en 2013 wordt geschat op zeven procent. Dan de pensioengerechtigden, zij draaien op voor de financiële risico’s die de pensioenfondsen hebben genomen. Een deel van hun spaargeld, dat door die fondsen beheerd werd, ging in 2008 in rook op waardoor hun aanvullende pensioen lager uit zal vallen.
Op slag heeft niemand het meer over moslims en immigranten, hét centrale thema tijdens de verkiezingscampagnes van 2006 en 2010. Alles draait nu om Europa, de boosdoener die in versneld tempo het einde van de verzorgingsstaat heeft ingeluid. Al langere tijd staat het land, dat in 2005 - net als Frankrijk - massaal nee stemde tijdens het referendum over de Europese grondwet, op zijn achterste poten als het gaat om de EU. Het CDA en de VVD, die sinds tien jaar aan de macht zijn, verzetten zich tegen een Turks EU-lidmaatschap en zijn tegen toetreding van Roemenië en Bulgarije tot de Schengenzone. Maar bovenal verzetten ze zich tegen de oneindige reddingsoperaties van de zuidelijke landen die hun huishoudboekje niet op orde hebben.
Wilders verlangt terug naar gulden
*De miljarden euro’s die zijn opgeslokt door de noodfondsen zorgen voor fel debat, want zij gaan gepaard met stevige bezuinigingen die op alle terreinen voelbaar zijn: kunsten, onderwijs, zorg en pensioenen. “Onze ouderen gaan niet betalen voor de Griekse oplichters*”, verkondigde de rechtspopulist Geert Wilders die aan het hoofd staat van de PVV, de derde politieke partij van het land.
Wilders, die terugverlangt naar de gulden, stelt een loutere en simpele uitstap uit de EU voor – wat de nationale economie naar schatting 90 miljard euro zou gaan kosten. Verder wakkert hij de angsten aan die gepaard gaan met de instroom, sinds de openstelling van de Oost-Europese grenzen in 2007, van Poolse arbeiders.**
Links populisme heeft ook wind in de zeilen
Het linkse populisme heeft ook de wind in de zeilen, met de Socialistische Partij (SP). Deze voorheen maoïstische partij is sinds mei stijgende in de peilingen omdat het zich verzet tegen de dictaten van Brussel. “De Europese 3 procentsnorm van het begrotingstekort moet Nederland er niet van weerhouden het begrotingstekort te overschrijden om met grote projecten de economie te stimuleren”, verklaarde Emile Roemer, lijsttrekker van de SP.
Moet hieruit worden opgemaakt dat er in dit land, een van de zes oprichters van het naoorlogse Europa, sprake is van een diepgewortelde eurofobie? Het antwoord op deze vraag verdient toelichting. VolgensAdriaan Schout, coördinator Europa studies van Instituut Clingendael, zijn de discussies over Europa stevig, maar blijven ze “gezond en normaal”. “Wilders heeft ervoor gezorgd dat het debat volwassener is geworden: hij kwam met cijfers en verklaringen die de andere partijen ertoe hebben gebracht met tegenargumenten te komen. Natuurlijk zijn er problemen en zitten we er niet op te wachten nog meer aan Griekenland te betalen. Maar geen enkele partij wenst een punt te zetten achter de Europese integratie”, legt de onderzoeker uit.
“Zonder Europa geen Schiphol”
*Het bewijs? De Partij van de Arbeid (PvdA) van de pro-Europese Diederik Samsom overtreft nu in de peilingen de SP en volgt op de voet de VVD van zittend premier Mark Rutte. Samsoms voorstel? “De brug tussen de mensen herstellen” die volgens de liberalen door de crisis is weggeslagen . “Genoeg is genoeg*”, roept Rutte van zijn kant als hij het heeft over nieuwe hulp aan Griekenland. Maar hiermee ontving hij meer kritiek dan lof omdat zijn kabinet alle reddingsplannen van de EU tot dusver heeft goedgekeurd.
Opmerkelijk is dat het bedrijfsleven, voor het overgrote deel VVD-aanhang, zich meteen filmpje [genaamd Europa en de feiten, red.] in de campagne heeft gemengd door te pleiten voor een sterker Europa. In dit filmpje van ondernemingsorganisatie VNO-NCW, dat begin september werd uitgezonden door de publieke omroep, komen een aantal grote en kleine ondernemers aan het woord om uit te leggen wat Nederland allemaal aan de EU te danken heeft. “Zonder Europa geen Schiphol, geen haven in Rotterdam”, bekrachtigt een van hen. Dankzij buitenlandse handel en investeringen genereert de gemeenschappelijke markt jaarlijks 180 miljard euro. Dat moet worden afgewogen tegen de maximale inleg van 90 miljard euro in het noodfonds van de Europese Centrale Bank (ECB)...**
Navelstaren
Volgens sommige analisten is het probleem niet zo zeer het euroscepticisme als wel het navelstaren. Het lijkt een paradox, gezien de versmelting van de nationale economie van het koninkrijk met de wereldeconomie. De meeste partijen hebben geen enkele ambitie als het gaat om buitenlandse politiek, merkt het Clingendael Instituut op.
Wederom draait het ook daar om geld: bezuinigingen op defensie en ontwikkelingssamenwerking, maar ook verlaging van de bijdrage van Nederland aan de EU. “Wat moeten we met Griekenland, de euro, Servië?” vraagt de Nederlandse topdiplomaat Peter Feith, tot voor kort EU-vertegenwoordiger in Kosovo, zich af. “Er kan niet meer 100 procent worden gerekend op consistentie in ons beleid ”,vertelt hij in een interview met NRC Handelsblad. “Elk land verlegt zijn koers wel eens, maar bij ons gaat het wel heel hard in verschillende richtingen.” Waar het uiteindelijk om draait is: wat willen we met Europa? Dat is de centrale vraag die Nederland zich stelt.
Nederlands oogpunt
Eurokritiek dateert uit jaren 50
Het euroscepticisme van de Nederlanders is geen nieuw fenomeen. Hun twijfels waren al in de jaren vijftig aan de orde, merkt historicus Mathieu Segers in NRC Handelsblad op. In 1951 trad Nederland toe tot de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal, de EGKS, maar alleen uit commerciële overwegingen en wegens de “keiharde materiële realiteit”: de Marshall-hulp kwam er alleen in ruil voor Europese integratie:
Nederland wilde wel graag handel drijven in een grote nieuwe vrijhandelszone waarin Nederland geen autonomie zou verliezen [...] Politiek was niét aan de orde, daar was de NAVO voor [...] Vervolgens werd Nederland volledig overrompeld door de EGKS. Dit waseen politiek plan.: landen moesten zeggenschap afstaan aan een Europese ‘autoriteit’ [...] Instinctief, in z’n hart, wilde Nederland niet bij dat Europa horen.
Met de huidige economische crisis is het scepticisme weer terug:
Nu is het gevoel van ‘wij passen hier niet in’ weer terug. De eurocrisis heeft het politieke Europa op de agenda gezet. En wie zitten niét in de eurozone? Het Verenigd Koninkrijk, Scandinavische landen, waar wij ons juist mee verbonden voelen.
Europa is weliswaar nog nooit zo’n belangrijk verkiezingsthema geweest. Maar de discussie blijft oppervlakkig, aldus Segers:
Het debat wordt een beetje gekaapt door de extreme zijden van de politiek [PVV en SP]****. Nederland heeft nodig wat socioloog Raymond Aron een débat idéologique noemde: een fundamenteel debat, dwars door de middenpartijen heen. Maar de middenpartijen schuwen het debat.
