Kies een taal
“We waren erg jong toen we ermee begonnen”, zegt de 22-jarige Inna Shevchenko. Ze slaat haar benen over elkaar en gaat verzitten in haar rechte stoel. Ze glimlacht: “Nu ben ik niet jong meer”. Deze activiste van Femen, een Oekraïense feministische beweging bekend om haar topless demonstraties, is eind augustus met een toeristenvisum in Frankrijk aangekomen. Een paar dagen daarvoor had deze lange, mooie blonde vrouw in Kiev met een kettingzaag een orthodox kruis in tweeën gezaagd als steunbetuiging aan Pussy Riot. Een schandaal, natuurlijk, en ze dreigde ervoor in de gevangenis te komen.
‘Mannen’ volgden haar overal waar ze naartoe ging. “Op een ochtend begonnen ze mijn deur te forceren, ik pakte mijn paspoort en vluchtte weg door het raam”, vertelt ze. Eerst naar Warschau en daarna dus naar Parijs, naar Lavoir Moderne Parisien (LMP), een buurttheater in de wijk Goûte d’Or dat met sluiting wordt bedreigd. Maar de eigenaren, die achter de idealen van Femen staan, besloten niettemin de ruimte gratis aan de activisten te verhuren zodat ze er een ‘internationaal trainingscentrum’ konden oprichten, dat op 18 september zijn deuren heeft geopend.
Een vol programma met psychologische, theoretische en sportieve trainingen. Inna Shevchenko vertelt enthousiast: “We willen jonge vrouwen opleiden tot activisten voor de wereldwijde feministische strijd.” Ze vat activisme samen in één woord: werk.
Geschminkt als prostituee
Het eerste protest van Femen vond in april 2008 plaats in Kiev. Drie jonge vrouwen schminkten zich als prostituees. Ze waren zich er toen al van bewust dat hun activisme tegen seksisme en prostitutie de vorm zou aannemen van protestacties op straat. Onder leiding van het brein achter de beweging Anna Hutsol (27) richtten ze New Ethics op, een vereniging die alleen bestemd is voor vrouwen. In die tijd studeerde Inna Shevchenko journalistiek en werkte ze tegelijkertijd bij de afdeling persvoorlichting van het gemeentehuis van Kiev. “Ik had een goed baan, ik betaalde netjes de huur van m’n flat, ik was een modelfiguur”, zegt ze. Deze vrouw, afkomstig uit Cherson, een havenstad aan de Zwarte Zee, raakte in de ban van het ‘popfeminisme’ van Femen. Haar vader is militair, haar moeder werkt op een middelbare school en ze heeft een oudere zus.
In 2010 besloot de beweging van strategie te veranderen. Vanaf dat moment protesteerden sommigen alleen nog maar topless. Het eerste protest werd gepland op 24 augustus, de dag van de Oekraïense onafhankelijkheid. “We hadden er erg lang over gepraat”, herinnert ze zich. “Ik was er geen voorstander van, maar nu denk ik dat het toen het beste was wat we hebben kunnen doen.” Mooie, slanke Oekraïense jonge vrouwen die half naakt protesteren? Dat trekt natuurlijk de media. Die zijn immers meer geïnteresseerd in mooie vormen dan in claims. “De pers is onze beste bescherming”, legt ze uit. “Als we topless zijn, heeft onze boodschap veel meer impact en lopen we minder gevaar.”
“Oekraïne kent geen protestcultuur, we hebben alles moeten uitvinden. Op het strand zou ik me niet zomaar uitkleden, maar tijdens een betoog heb ik het idee mijn ‘speciale uniform’ te dragen, zoals ik dat noem”, vertelt ze vol overgave.
Traditionele feministische eisen
Demonstraties tegen prostitutie, corruptie, of in Frankrijk tegen Dominique Strauss-Kahn [Franse politicus en voormalig hoofd van het IMF die in 2011 in New York werd aangeklaagd wegens verkrachting van een kamermeisje in een hotel, red.]; Femen bevindt zich op alle fronten. Ondanks hun explosieve manier van optreden komen de activisten van Femen tot nu toe vooral met min of meer traditionele feministische eisen. De algemene situatie in Oekraïne van vrouwen, die de activiste beschouwt als “mooi, arm en ongeschoold”, heeft daar ongetwijfeld mee te maken. Meestal worden ze op enigszins gewelddadige wijze geëvacueerd door de politie, en soms gaat het mis.
Dan begint Inna Shevchenko zachter te praten. Ze aarzelt een beetje, buigt haar hoofd naar voren en lijkt minder zelfverzekerd. Ze vertelt over die winterdag op 21 december 2011 toen ze met zijn drietjes naar Minsk, Wit-Rusland, gingen om te protesteren tegen dictator Aleksandr Loekasjenko. Ze werden door een tiental mannen aangehouden. Ze belandden in voorarrest en werden langdurig ondervraagd, uitgescholden, bedreigd en geslagen. ’s Nachts werden ze met een kap op het hoofd aan een andere groep overgedragen. De rit duurde lang en eindigt in een bos. Een korte stilte. De mannen raadden hun aan een volle teug van de frisse lucht te nemen omdat het “de laatste keer” zou zijn. Vervolgens zeiden ze dat ze “hun ogen moeten sluiten en niet vergeten te glimlachen” naar hun moeders. Hun haren werden afgeknipt. Maar uiteindelijk werden ze niet gedood. Daar werden ze achtergelaten, op een verscholen plek niet ver van de Oekraïense grens. Ze belandden in een dorp en belden de media. De ambassadeur liet ze in het geheim weer in het land toe.
Gefinancieerd door Obama
Het mediasucces van Femen roept argwaan op. “Sommigen zeggen dat we gefinancierd worden door Obama, Soros, of zelf Poetin! Maar dat is niet waar. We hebben een online shop waar we T-shirts verkopen. We ontvangen wat donaties en als we in het buitenland zijn, proberen we onze kosten te beperken door ons te laten uitnodigen.” Ze wil deze cultuur van engagement importeren in Parijs, waar ze denkt te blijven zolang het te gevaarlijk is om terug te keren naar Kiev.
Inna Shevchenko vertelt dat ze het ’s avonds vaak moeilijk vindt om te stoppen. Ze leest en herleest De vrouw en het socialisme van de Duitse politicus August Bebel, de ‘bijbel’ van Femen. Bebel schreef in 1883: “In de nieuwe maatschappij zal de vrouw van complete onafhankelijkheid genieten, […] als het gaat om absolute vrijheid en gelijkheid zal ze op dezelfde voet komen te staan als de man.”
