Kies een taal
“Sta op, luilak, voordat ik mijn geduld verlies. We gaan naar Lodz”, is de tekst van een bekend Duits liedje (“Theo, wir fahr’n nach Lodz”). Het stamt uit de negentiende eeuw, uit de tijd van de industrialisatie en de industriële bloei van de regio rond die stad. Voor de Duitsers was het een eldorado. In de Poolse stad Lodz hadden ze uitzicht op een beter leven, hier legden de Scheiblers uit Rheinland de basis voor hun fortuin, net als de Saksische families Geyer en Herbst. De geschiedenis lijkt zich nu te herhalen.
Zal er nu, net als na de twee wereldoorlogen en de ineenstorting van het communisme, weer een golf van Duitse immigranten in Polen aankomen? Er is zeker nog geen sprake van een uittocht, maar Polen is inmiddels wel een van de favoriete emigratiebestemmingen van de Duitsers geworden.
In 2006 stond Polen nog op de vijfde plaats in het klassement van bestemmingen voor Duitse expats. Inmiddels wonen er meer Duitsers in Polen dan in Spanje of Frankrijk. Volgens het Duitse Bureau voor de Statistiek vestigden afgelopen jaar 9.434 Duitse staatsburgers zich in Polen. Daarmee heeft Polen Oostenrijk van de derde plaats verdrongen, en komt het nu net achter Zwitserland en de Verenigde Staten.
Rollen nu omgedraaid
Een paar jaar geleden vond de beweging nog in omgekeerde richting plaats. Tot aan de val van het communisme en de democratische veranderingen in Polen, was West-Duitsland een droombestemming voor Poolse vluchtelingen. Die vroegen met een foto van verre familieleden in Wehrmachtuniform in de hand om Duitse papieren, of, op zijn minst, om een verblijfsvergunning.
Ondanks de voordelen die werken in Duitsland met zich meebrengt, zoals gratis taalcursussen, beroepsopleidingen of zelfs de uitzonderlijke bonussen die sommige bedrijven bieden, is de interesse van de Polen om aan de overkant van de Oder te gaan werken, relatief klein.
De rollen zijn omgedraaid. Polen is voor duizenden Duitse burgers een van de meest aantrekkelijke landen geworden om in te wonen en carrière te maken. Meer dan 6.000 Duitse bedrijven proberen voet aan de grond te krijgen in Polen. Het gaat vooral om kleine en middelgrote firma’s, maar er zitten ook een paar grote bij. De waarde van de Duitse investeringen wordt geschat op 22 miljard euro, wat vorig jaar 21% van alle buitenlandse investeringen in Polen vertegenwoordigde.
Een aantal jaren geleden hoorde een Duitser die aankondigde in Polen te willen werken, over het algemeen nog: “Ben je gek geworden?!” Nu verbaast het niemand meer. Duitse werklozen, vooral die uit het grensgebied met de voormalige DDR, zien in Polen de mogelijkheid om een vaste baan te vinden. En voor pas afgestudeerde jongeren liggen er volop carrièrekansen en interessante opdrachten in het verschiet.
Bartłomiej Sochański, voormalig burgemeester van de stad Szcezecin en honorair consul van de Duitse Bondsrepubliek in die stad, spreekt over ongeveer 2.500 Duitse arbeiders in zijn regio. Het zijn vooral loodgieters, verwarmingsinstallateurs, timmermannen, metselaars en dakdekkers. Ze zijn voornamelijk afkomstig ut de deelstaten Brandenburg en Mecklenburg-Vorpommern, waar een enorme werkloosheid heerst. Velen van hen hebben geen enkele intentie om terug te keren naar Duitsland.
De paarden staan klaar
Wat de Duitsers ook in Polen aantrekt, is de wens om terug te keren naar de oorsprong van hun families. Zo koos Gotthard Sinapi voor het dorp Lekowo, in de buurt van Swidwin. Deze 58-jarige restaurateur van monumenten is een van de mede-eigenaren van het kasteel, of eerder gezegd van wat er rest van het zeventiende eeuwse gebouw. De restauratie duurde jaren, en werd gefinancierd door familieleden die inmiddels over de hele wereld verspreid wonen. Er is nog veel te doen, maar inmiddels zijn er een aantal gastenkamers klaar om liefhebbers van vakantie op het platteland te ontvangen. Ook een jachtkamer werd gerenoveerd, evenals een zaal waarin nu drie keer per jaar een openbaar concert wordt georganiseerd.
De bekendste “Poolse” Duitser is ongetwijfeld acteur Steffen Möller, die beroemd werd dankzij de televisieserie 'M jak miłość' [Vrij vertaald: Met de L van Liefde, red.]. In zijn onemanshow geeft deze auteur van de bestseller 'Viva Polonia. Als deutscher Gastarbeiter in Polen' [Vert.: Lang leve Polen, als Duitse gastarbeider in Polen, red.] als ware ambassadeur van Polen in Duitsland zijn landgenoten tips om in Polen te integreren. “Ik waarschuw jullie: vanavond zal een aantal van jullie hun favoriete vooroordelen overboord moeten zetten. Polen is nu eenmaal de op twee na meest populaire emigratiebestemming voor Duitsers!” Zijn laatste boek, 'Expedition zu den Polen' [Op expeditie naar Polen, red.] stond wekenlang nummer een op de lijst van meestgelezen boeken in Duitsland. In de boekwinkels en op internet is een groeiend aantal boeken verkrijgbaar dat gericht is op emigranten en schrijft over de Poolse wetgeving op het gebied van het oprichten van bedrijven, werkgelegenheid of het belastingstelsel.
“Dit vreselijke gat, ik ben te jong voor dit saaie gedoe, ik heb muziek nodig, ik wil dansen, en een beetje elegantie, pak je spullen en we gaan, daar zal ik vrij zijn, daar zal ik eindelijk leven en de liefde leren kennen, Theo, we gaan naar Lodz”. Dit liedje, opnieuw uitgebracht door de Griekse zangeres Vicky Leandros, was (lang geleden) een hit in Duitsland. Lang daarvoor, in de negentiende eeuw, werd het lied al gezongen door Oostenrijkse soldaten. Zij voorzagen de melodie van een spottende tekst die werd geschreven door Fritz Löhner-Beda, een joodse schrijver die in 1942 in Auschwitz werd vermoord. Zullen de Duitse emigranten in Polen hun “beloofde land” vinden? Hoe dan ook, de “paarden staan klaar”, zoals er in het lied gezongen wordt.
