De geheimen van Fort Europa

De EU is constant op zoek naar strengere controle van haar buitengrenzen en gebruikt daarvoor buitengewoon dure technologie. Maar is die wel efficiënt? En wie controleert er eigenlijk wie, aangezien we in een democratie leven? De Groene Amsterdammer deed onderzoek.

Gepubliceerd op 4 oktober 2012 om 10:33

"Er is geen alternatief", zei Franco Frattini, eurocommissaris voor Justitie, Vrijheid en Veiligheid, vier jaar geleden in het Europees Parlement. Criminelen hebben betere technologie dan wij en daarom kondigde hij twee plannen aan. Het eerste is een permanente bewaking van alle buitengrenzen, compleet met onbemande vliegtuigjes om migranten op zee op te sporen. Het tweede is een voorstel voor ‘smart borders’, oftewel biometrische herkenning van iedereen die Europa binnenkomt én uitgaat.

Het eerste plan, Eurosur - European Border Surveillance System -, moet op 1 oktober 2013 van start gaan en wordt op dit moment besproken in het Europees Parlement. "Alle lidstaten moeten een centrum oprichten dat alle activiteiten op het gebied van grensbewaking coördineert, van de politie, douane en marine", legt Erik Berglund uit, directeur Capaciteitsopbouw van Frontex, de Europese grensbewakingsdienst in Warschau. "Tot nu toe gebeurt het delen van informatie alleen op vrijwillige basis." Het doel van Eurosur is drieledig, zegt Berglund: "Illegale migranten opsporen, internationale criminaliteit bestrijden en bootvluchtelingen redden."

Volgens NGO’s is dit laatste vooral een verkooppraatje. "Eurosur helpt misschien om bootjes te detecteren", zegt Stephan Kessler van de Jesuit Refugee Service in Brussel, "maar dan is er nog steeds geen procedure om te bepalen wie ze moet redden en waar ze asiel moeten aanvragen. Malta en Italië hebben vorig jaar vijf dagen gediscussieerd over een bootje dat ronddobberde."

'Slimme' of 'domme' grenzen

Volgens de auteurs van het rapport Borderline in opdracht van de Heinrich Böll Stichting, is Eurosur technisch en organisatorisch wankel. "De enigen die hebben onderzocht of het werkt, zijn Frontex en de bedrijven die de techniek verkopen", zegt ook Mathias Vermeulen. Hij is mede-auteur en specialist internationaal recht aan het European University Institute in Florence. "Er is geen toezichthouder, en volgens de Commissie gaat het tot 2020 maar 340 miljoen euro kosten, maar wij komen op het twee- of drievoudige."

Nieuwsbrief in het Nederlands

Er is nu al zo veel geld aan Eurosur besteed dat deze trein niet meer te stoppen is, denkt Vermeulen. Dat is nog niet het geval bij het voorstel voor ‘slimme grenzen’, dat nog bij de Commissie ligt. De woordvoerder wil er nog niets over zeggen, maar bekend is al wel dat het een zogenaamd Entry Exit System en een Frequent Travellers Programme zal bevatten. Van alle niet-Europese reizigers zullen gegevens worden opgeslagen, zoals datum en plaats van binnenkomst, adres van de eventuele contactpersoon in de EU, en biometrische gegevens, zoals vingerafdrukken en een digitale foto. Bij het uitreizen wordt de persoon opnieuw gescand, zodat het systeem kan zien wie onrechtmatig achterblijft.

Europa heeft wel 100 à 150 miljoen bezoekers per jaar. Daarom is Max Snijder, biometrieconsultant, er sceptisch over: "We hebben helemaal geen ervaring met dit soort gigasystemen. Wie meldt het als iemand is overleden? En als iemand niet meer naar buiten komt, wat dan? Daar helpen al je vliegtuigjes en kustpatrouilles niet tegen. En wie mag toegang tot de gegevens hebben?"

De term ‘smart borders’ is wel tactisch gekozen, zegt Vermeulen. "Nu lijkt het te gaan om de keus tussen slimme of domme grenzen. Ja, dan willen we slimme natuurlijk." Maar de gegevensbescherming is volgens Vermeulen een fundamenteel probleem: "Volgens de Europese wet moet er een gegronde reden zijn om de lichaamskenmerken van iemand op te slaan. In dit plan wordt iedere reiziger beschouwd als potentiële crimineel. Terwijl meldingen van achterblijvers ook kunnen gaan om mensen die in een ziekenhuis zijn beland."

Volgens de Commissie is het slechts bedoeld om migratiestatistieken in kaart brengen. Dat is dan geen goedkope statistiek: het optuigen van slimme grenzen kost 450 miljoen euro en het uitvoeren kost jaarlijks 190 miljoen. En het Schengen Informatie Systeem, ook al een groot IT-project van de EU, werd uiteindelijk vijf keer duurder dan begroot.

Surveillancemaatschappij

Amerikaanse ervaringen geven reden tot terughoudendheid. Uit onderzoek in 2008 bleek dat door biometrische controle bij binnenkomst 1.300 ongewenste bezoekers zijn ontdekt. Er was al 1,5 miljard dollar uitgegeven. Is 1 miljoen dollar per geval kosteneffectief? En in het Secure Border Initiative, om de grens met Mexico en Canada permanent te bewaken, is 3,7 miljard dollar gestoken. Tot 2010, want toen werd de geldkraan dichtgedraaid. Technisch te ingewikkeld en niet kosteneffectief, concludeerde de Government Accountability Office. Een dergelijk onafhankelijk orgaan voor de controle van grote IT-projecten heeft de EU helaas niet.

Het Europarlement wordt nu voor een fait accompli gesteld. Het behandelt op 10 oktober een aantal amendementen, maar kan inhoudelijk weinig veranderen. De techniek bepaalt de koers. Niet alleen Frontex of de Commissie, maar ook lidstaten en parlementariërs denken vaak gewoon: meer is beter.

"Grensbewaking wordt een ongrijpbare, overal aanwezige machine die mensen permanent verdeelt tussen wel en niet gewenst”, zegt Huub Dijstelbloem, auteur van De migratiemachine. "Maar wat het einddoel is, blijft onuitgesproken. Dat heeft ook te maken met de onduidelijkheid over wat voor soort politieke entiteit Europa is. De technologische logica die nu wordt gevolgd is democratisch gezien heel wankel, omdat op de einddoelen ervan geen zicht bestaat, terwijl de impact enorm is. We gaan van Fort Europa naar een surveillancemaatschappij."

Debat

Immigratie is ook business

Immigratie is ook business. Dat is de conclusie van de Franse onderzoeker Claire Rodier in haar boek Xénophobie business dat op 4 oktober in de Franse boekhandels zal liggen. In een interview met Libération vertelt zij over de wijze waarop de lidstaten de migratiestromen controleren en belicht zij met name de toenemende privatisering hiervan.

De gedachtegang van Claire Rodier wordt ingegeven door de tegenstelling die in de rijke landen bestaat tussen de discussie over de beheersing van de migratiestromen aan de ene kant en die over het risico van een dreigende invasie aan de andere kant.

Ieder nieuw controlemechanisme [lijkt] enkel van nut te zijn om de zwakke plekken en lacunes van eerdere mechanismen aan het licht te brengen en ten doel te hebben om toekomstige mechanismen te rechtvaardigen. Het Europees agentschap voor het beheer van de buitengrenzen, Frontex, illustreert deze paradox. In vijf jaar tijd nam het budget van Frontex met een factor vijftien toe. Dat is heel veel in tijden van crisis! Daaruit moeten we wel concluderen dat de muren, afrasteringen, radars en nu ook de drones waarmee de grenzen uitgerust zijn, niet zozeer bedoeld zijn om te voorkomen dat mensen binnenkomen, als wel om daar op allerlei mogelijke manieren munt uit te slaan, niet alleen financieel gezien, maar ook op ideologisch en politiek gebied.

Dat is een aspect waar zelden over wordt gesproken, benadrukt Claire Rodier.

Het zou interessant zijn om een totaalbalans op te maken van de financiële gevolgen van het opsluiten van vreemdelingen, wat een niet-verwaarloosbaar onderdeel uitmaakt van de ‘veiligheidseconomie’. Naast de infrastructuren en de materiële voorzieningen zouden we rekening moeten houden met de kosten van juridische, medische en psychosociale bijstand, en zelfs van de begeleiding van uitgeprocedeerde illegalen tijdens hun uitzetting, een andere uiterst lucratieve markt voor bepaalde veiligheidsbedrijven. Deze cijfers zouden openbaar moeten worden gemaakt.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp