Kies een taal
Nog maar tien jaar geleden ging 22 procent van de Portugese meisjes al van de school voor het einde van het basisonderwijs. Maar juist dankzij die generatie vrouwen die ervan overtuigd was dat meisjes recht hadden op een toekomst buitenshuis, zijn deze huisvrouwen erin geslaagd om hun dochters masterdiploma's te laten behalen of zelfs te laten promoveren.
Deze revolutionaire ontwikkeling heeft zich niet beperkt tot vrouwen, maar is onder hen wel het meest spectaculair geweest. Mannen volgden over het algemeen minstens vier jaar onderwijs [tot hun zevende jaar, het einde van het basisonderwijs in Portugal], maakten vrouwen geen enkele school af. In deze omstandigheden trachtten ze te leren lezen en schrijven en hun onafhankelijkheid te bevechten. Om 40 jaar geleden in Portugal je kind te laten studeren moest je er absoluut van overtuigd zijn dat kennis vergaren een investering was voor de toekomst. Alleen wie die onwrikbare overtuiging was toegedaan slaagde erin zijn doel te bereiken.
Zes keer meer diploma's dan hun moeders
De omstandigen waren niet bepaald bemoedigend, herinnert de 73-jarige Maria Teresa Correia zich. “In mijn jeugd maakten maar weinig kinderen het vierde jaar af, of ze gingen zelfs helemaal niet naar school, want het leven was hard. En op school was iedere aanleiding reden om ons een tik met een liniaal te geven. Voor onze dochter wilden wij het anders. Daarvoor hebben we ons veel opofferingen getroost. Een heel salaris ging op aan haar kamer, haar eten en haar boeken”. Tegenwoordig twijfelt niemand er nog aan of het de moeite waard was. De 49-jarige Maria da Graça heeft alle verwachtingen overtroffen door na haar studie psychologie uit te groeien tot een geslaagde zakenvrouw.
Na het verwerven van eigen inkomsten kwam het verwerven van onafhankelijkheid, gevoed door de zekerheid dat je alleen door te studeren een beter leven kreeg. “Wat opleiding betreft is de generatiekloof nergens zo groot als in Portugal. Vrouwen hebben tegenwoordig zes keer meer diploma's dan hun moeders. Een Portugese van 29 jaar is gemiddeld zeven jaar langer naar school geweest dan een Portugese van 69 jaar. Geen enkel ander Europees land heeft zo'n spectaculaire ontwikkeling doorgemaakt: het verschil is over het algemeen meestal niet groter niet groter dan een of twee jaar”, benadrukt sociologe Anália Torres.
Slechts 20% van de vrouwelijke docenten heeft leerstoel
Toch blijft de ongelijkheid bestaan. Het salaris van een man die gepromoveerd is, ligt op ongeveer 2.400 euro tegen slechts 1.600 euro voor een vrouw. Vrouwen verdienen met hetzelfde werk gemiddeld 30 procent minder. Tot het jaar 2000 werden salarisverschillen gerechtvaardigd door het feit dat vrouwen minder opleiding hadden. Maar nu de rollen zijn omgedraaid, is dat argument niet langer steekhoudend, stelt Anália Torres, aan wie de invoering van een leerstoel gendersociologie in Portugal te danken is: “Ik herinner me dat werd gezegd dat de ongelijkheid tussen mannen en vrouwen zou verdwijnen zodra het verschil in opleidingsniveau was weggewerkt, maar ondanks meer onderwijs is de ongelijkheid blijven bestaan”.
In de laboratoria van de faculteit natuurwetenschappen en technologie van de Universidade Nova in Lissabon, op de zuidoever van de Taag, worden reageerbuisjes bestudeerd en chemische reacties getest. De meeste van die experimenten worden door vrouwen uitgevoerd. Het zijn echter nog altijd de mannen die vanachter hun bureau de beslissingen nemen: “Van de universitaire docenten in Portugal is 65 procent vrouw. Slechts 20 procent daarvan heeft een leerstoel. Vrouwen verdwijnen alsof er ergens een valluik is waar alleen zij in terechtkomen”. Met andere woorden, vrouwen hebben zich een plaats weten te verwerven binnen het hoger onderwijs, maar dat heeft zich niet vertaald in een evenredige vertegenwoordiging in hogere functies.
Opleiding heeft niet meer macht opgeleverd
Een team van het Centrum voor onderzoek naar media en journalistiek heeft foto's en artikelen bestudeerd van betogen in de Portugese Tweede Kamer. Onderzoekster Teresa Flores vertelt dat het doel was inzicht te verkrijgen in de vertegenwoordiging van vrouwelijke parlementsleden in de media. “Of het nu om woorden gaat of om beelden, aan vrouwen wordt geen aandacht besteed. Ze mogen dan soms alle blikken naar zich toe trekken, in de politiek wordt niet naar ze geluisterd. Vrouwen worden in feite ofwel onzichtbaar ofwel onbelangrijk gemaakt”. En dat geldt zowel voor de overheid als voor universiteiten, zegt Ana Cabrera, eveneens lid van het onderzoeksteam: “Ruim 70 procent van de vrouwelijke kamerleden heeft een masterdiploma en 8 procent is gepromoveerd. Dat is een afspiegeling van de Portugese samenleving: als het om opleiding gaat, hebben vrouwen een enorme sprong voorwaarts gemaakt, maar dat heeft hen niet evenredig meer macht opgeleverd”.
Ook een ander maatschappelijk verschijnsel verklaart waarom vrouwen op leidinggevend niveau nauwelijks een rol spelen: hoewel Portugal vooroploopt met het percentage vrouwen op universiteiten en op de arbeidsmarkt, behoort het land tot de achterblijvers als het gaat om de verdeling van huishoudelijk taken: “Vrouwen hebben zich een plaats weten te verwerven in een mannenwereld, maar omgekeerd hebben mannen geen enkele stap gezet in tegenovergestelde richting”, betreurt Anália Torres. “Zonder een betere taakverdeling blijft het probleem onoplosbaar”.
