Kies een taal
Toen ik een paar jaar geleden in Schotland aankwam, werd ik begroet door een poster die pochte dat Glasgow “de latitude van Smolensk en de attitude van Barcelona” bezat. Het was een levendig voorbeeld van de gevoelens van verwantschap en bewondering die de Schotten voor Catalonië koesteren. Barcelona, de Catalaanse hoofdstad, heeft heel wat zaken waar de inwoners van Glasgow naar smachten: beter weer, beter eten, beter voetbal. Als ultieme hommage aan Catalonië kozen de Schotten zelfs voor een architect uit Barcelona, Enric Miralles, om hun nieuwe parlementsgebouw te ontwerpen.
Nu hebben de Catalanen echter reden om jaloers op Schotland te zijn. Afgelopen maandag werd bevestigd dat Schotland in 2014 een referendum over onafhankelijkheid zal houden. Ook de Catalaanse regering zou niets liever willen dan stemmen voor hun eigen onafhankelijkheid, maar zij worden vastberaden tegengehouden door de Spaanse regering in Madrid.
Spanje probeert de Catalaanse onafhankelijkheidsbeweging door middel van een juridisch steekspel te dwarsbomen. De centrale regering stelt dat de Catalanen de Spaanse grondwet dienen te respecteren. En volgens die grondwet is het houden van een referendum over onafhankelijkheid illegaal.
Aanpak Britse regering is slim
De Britse aanpak is tegelijkertijd pragmatischer en gedurfder. Premier Cameron had kunnen volhouden dat alleen de Britse regering het wettelijke recht heeft om een referendum te organiseren. In plaats daarvan stemde hij ermee in dat de Schotten een stemming over de toekomst van hun eigen land organiseren, op voorwaarde dat die onafhankelijkheid het enige onderwerp van het referendum zal zijn.
De aanpak van de Britse regering wijzer, zowel op juridisch vlak als qua voorzichtigheid. Cameron is net als de Spaanse premier Mariano Rajoy een conservatief en patriot. Ze zouden het beiden verschrikkelijk vinden om de opsplitsing van hun land te moeten leiden. Maar nu de Schotse Nationalisten aan de macht zijn in Edinburgh, erkent de Britse regering dat zij het democratische recht hebben verworven om een referendum te houden over het doel dat zij al jarenlang voor ogen hebben: onafhankelijkheid. Het zou nergens toe leiden om te proberen ze met wettelijke middelen te dwarsbomen.
De aanpak van de Britse regering is risicovol maar psychologisch gezien ook slim. Als je mensen zegt dat iets absoluut verboden is, wordt hun neiging om dat juist te doen alleen maar aangewakkerd. Dit principe – dat uit het Bijbelse paradijs stamt – is evenzeer van toepassing in modern Catalonië. Daarentegen is het voor de Schotse Nationalisten wellicht een tegenvaller dat uit een recent opinieonderzoek blijkt dat de steun voor Schotse onafhankelijkheid groter is in Engeland dan in Schotland zelf.
Veiligheid van het EU-lidmaatschap
De parallellen tussen de Schotse en Catalaanse zaak zijn fascinerend. In beide landen dateren nationalisten het verlies van onafhankelijkheid aan het begin van de achttiende eeuw. De Schotten tekenden de ‘Act of Union’ met Engeland, waarmee in 1707 Groot-Brittannië ontstond. Dit gebeurde nadat een rampzalig koloniaal project, het ‘Darien scheme’, bijna tot het faillissement van Schotland had geleid. Catalaanse nationalisten relateren het verlies van hun onafhankelijkheid aan de val van Barcelona in 1714. Bij een voetbalwedstrijd laatst tussen Barcelona en Real Madrid herinnerden de Catalaanse nationalisten de aanwezigen aan deze gebeurtenis met een oorverdovend gejoel, precies 17 minuten en 14 seconden na de aftrap,als verwijzing naar het jaar 1714.
Zowel de Schotse als de Catalaanse nationalisten gebruikten de EU om hun pleidooi voor onafhankelijkheid kracht bij te zetten. Een onafhankelijk Schotland of Catalonië, zeggen ze, hoeft niet te vrezen voor uitsluiting omdat de nieuwe landen lid zouden zijn van de grote Europese club. Op die manier zouden ze onafhankelijkheid kunnen combineren met de veiligheid van het EU-lidmaatschap.
50% van de Schotten wil uit EU stappen
Sommige Schotse intellectuelen voeren daarnaast aan dat EU-vijandigheid een typisch Engelse kwaal is, en dat de Schotten veel minder chauvinistisch zijn. Dat idee vindt prima ingang in Brussel, waar sommigen het idee om de Engelsen voor hun euroscepsis te straffen met Schotse afscheiding, wel kan amuseren. In werkelijkheid blijkt uit opiniepeilingen dat de Schotten maar een klein beetje minder vijandig tegenover de EU staan dan de Engelsen. Zo zou uit een recent onderzoek blijken dat 60 procent van de Engelse kiezers uit de EU wil stappen, een standpunt dat maar liefst door 50 procent van de Schotten gedeeld wordt.
Door de economische crisis in de eurozone leggen de Schotten in hun campagne nu minder de nadruk op Europa. Ze zeggen nu dat een onafhankelijk Schotland niet onmiddellijk zou toetreden tot de euro en in plaats daarvan het pond als valuta zou aanhouden. Maar dan wel in Schotse biljetten, net als nu.
Catalonië is een van de rijkste regio’s
Spanje daarentegen vormt het centrum van de eurocrisis, dus de rest van Europa steekt daar gunstig tegen af. De meeste Catalaanse nationalisten vinden dat hun nieuwe natie de euro zou moeten handhaven.
Er is echter één groot verschil tussen de Schotse en Catalaanse zaak, wat de verschillende opstellingen van Madrid en Londen zou kunnen verklaren. In Schotland wonen slechts 5,2 miljoen mensen, op een totale Britse bevolking van 62 miljoen. De rest van Engeland vindt dat Schotland zwaar door hen gesubsidieerd wordt (iets wat de Schotse Nationalisten tegenspreken). In Catalonië wonen 7,3 miljoen mensen, op een totaal van 47 miljoen in heel Spanje. Maar Catalonië is een van de rijkste regio’s van het land, en afscheiding zou dan ook een zware klap voor Spanje zijn.
En toch zou zelfs de Engelse ‘stiff upper lip’ ietwat gaan trillen als Schotland in 2014 werkelijk voor onafhankelijkheid kiest. Persoonlijk hoop ik dat zowel Groot-Brittannië als Spanje erin slagen hun landen bij elkaar te houden. Maar dan wel op basis van wederzijdse instemming. De Spaanse regering zou ermee moeten ophouden zich achter de wet te verschuilen, en het Catalaanse referendum moeten toestaan. Geen enkel huwelijk kan immers gered worden door scheiden wettelijk onmogelijk te maken.
