Alexander Loekasjenko spreekt journalisten toe tijdens de parlementsverkiezingen, Minsk, 23 september 2012.

Loekasjenko: “Jullie zijn democratische bandieten”

De president van Wit-Rusland heeft van deze voormalige Sovjetstaat een pariastaat gemaakt. Maar in een zeldzaam interview verzekert hij Evgeny Lebedev, eigenaar van het Britse dagblad The Independent, dat zijn volk liever veilig dan vrij is.

Gepubliceerd op 23 oktober 2012 om 11:29
Alexander Loekasjenko spreekt journalisten toe tijdens de parlementsverkiezingen, Minsk, 23 september 2012.

Er wordt wel gezegd dat je iemand kunt beoordelen aan de hand van zijn vrienden. Als dat inderdaad zo is, dan geeft Alexander Loekasjenko, al 18 jaar president van Wit-Rusland, reden om ons zorgen te baren. Bashar al-Assad, de Syrische president wiens regime verantwoordelijk is voor de massamoorden in Houla en Daraya, wordt door hem beschreven als een “prachtig persoon” en een “absoluut Europese, beschaafde man”. De naam van kolonel Gaddafi valt, evenals Saddam Hussein. Te midden van de valse luister van zijn kantoor in Minsk, haalt hij herinneringen op aan de gezellige gesprekken die hij ooit had met de voormalige Libische autocraat. “Ik vertelde hem: Moammar, je moet je problemen met Europa zelf oplossen! En toen vertelde hij me over zijn relatie met Sarkozy.

Hij blijkt somber over de manier waarop het Westen zijn oude Irakese vertrouweling de rug toekeerde. “Voor de crisis in Irak kwamen Amerikaanse diplomaten me opzoeken en wilden van me horen dat Irak over kernwapens zou beschikken. Dat weigerde ik. Ze zeiden zelfs dat het goed zou zijn voor de zaken van Wit-Rusland, op het gebied van investeringen en zo. Ik hoefde ze alleen maar te steunen. Ik vertelde me dat ik dat niet kon omdat ik wist dat daar geen kernwapens waren.” “Ze antwoordden: ‘We geloven je, maar de oorlogsmachine is al te ver op stoom’. Ik zweer met mijn hand op mijn hart dat dit gesprek heeft plaatsgevonden en dat er een man naar me toekwam waarmee ik deze kwestie in precies deze kamer besprak”.

“Ga liever Saoedie-Arabië democratiseren”

Daarop leunt hij achterover en kijkt me aandachtig aan. Er brandt een imitatievuur in de haard, en het schijnsel van de plastic houtblokken geven de linkerkant van zijn gezicht een koortsige glans. “Ze hebben een dubbele moraal”, benadrukt hij, enigszins in de verdediging. “De Amerikanen willen ons democratiseren. Ga liever Saoedi-Arabië democratiseren! Lijken wij op Saoedi-Arabië? Verre van dat! Waarom gaan ze hen niet democratisch maken? Omdat hij een klootzak is, maar dan wel onze klootzak [...] Jullie zijn bandieten. Democratische bandieten. Jullie vermoordden duizenden, misschien wel miljoenen mensen [in Irak en Afghanistan].” Hij roept uit: “Ik heb dag in dag uit te maken met het Westen dat me met de wapenstok wil democratiseren. Wie wil er nou zulke democratie?

De voormalige Sovjet-Unie kent nog veel autoritaire regeringen. In de jaren nadat hij in juli 1994 gekozen werd, trok hij meedogenloos, maar politiek gezien heel handig, alle macht naar zich toe door het parlement en justitie buiten spel te zetten terwijl hij ondertussen de media aan banden legde.

Nieuwsbrief in het Nederlands

In het najaar van 2010 ontstond er de hoop op een wat gunstiger klimaat toen de beperkingen in de aanloop naar de presidentsverkiezingen wat losser werden. Daardoor telde het land een ongekend aantal van negen oppositiekandidaten. Maar de hoop vervloog al op de verkiezingsdag. Toen demonstranten de straat opgingen om te protesteren tegen Loekasjenko’s overwinning, die door internationale waarnemers werd afgedaan als fraude, werd de veiligheidsdienst, voorzien van wapenstokken en meer, op ze afgestuurd.

Meldingen van marteling en mishandeling

Loekasjenko kent geen berouw. “Anders dan in het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk of Amerika, hebben wij nooit waterkannonnen ingezet om massale rellen uit elkaar te slaan. Zelfs toen ze het regeringsgebouw aanvielen en de deur intrapten, de ramen ingooiden en probeerden het gebouw te bezetten, gebruikten we geen waterkanonnen of traangas. We zetten de politie en speciale eenheden in. Toen namen de onruststokers snel de benen en bleven allen de activisten over. Er werden 400 mensen gearresteerd, degenen die de deur hadden ingetrapt.

Amnesty International vestigt in zijn laatste jaarverslag de aandacht op recente meldingen van marteling en mishandeling in Wit-Rusland. Daarnaast beschrijft de organisatie hoe honderden mensen gevangen zijn gezet voor “stille protesten” waarbij zij op openbare plekken bijeenkwamen en hun protest uitten door te applaudisseren of door hun mobiele telefoon te laten afgaan. Ook Human Rights Watch waarschuwt dat studenten die kritiek leveren op het Loekasjenko-regime, van universiteiten verwijderd worden. Ook werden er al ambtenaren voor datzelfde vergrijp ontslagen.

Economisch gezien ging het Wit-Rusland onder zijn regime voor de wind. Het was steeds een van de best presterende voormalige Sovjetlanden in de Ontwikkelingsindex van de Verenigde Naties. En in 2005 bevestigde het IMF dat de regering er in de voorafgaande zeven jaar in geslaagd was het aantal mensen dat onder de armoedegrens leefde, te halveren. Bovendien kende het land in die periode in vergelijking met de rest van de regio de eerlijkste inkomensverdeling. Gezondheidszorg was gratis, en onderwijs voor iedereen toegankelijk.

Inlichtingendienst heet nog steeds KGB

Dit werd op de Sovjetmanier bereikt door 80 procent van de industrie en 75 procent van de banken in handen van de staat te houden. Dat dit ten koste ging van de basisvrijheden, was ook geheel in Sovjetstijl. Als je in Minsk aankomt, lijk je een wereld in te stappen die, ten minste in de rest van de Sovjet-Unie, twee decennia geleden is verdwenen.

Ik was een kind toen de USSR instortte, maar ik herinner me nog steeds, en vooral in vergelijking met wat er daarna kwam, hoe schoon de straten waren en hoe weinig auto’s er reden. Minsk is nog steeds zo: spic en span en leeg. De echo’s uit het verleden die dat oproept, worden nog versterkt door het uiterlijk van de stad. Minsk werd na de verwoesting tijdens de Tweede Wereldoorlog bijna volledig opnieuw opgebouwd door Duitse krijgsgevangenen. Je vindt er rijen elegante stalinistische appartementsgebouwen en brede boulevards waar de wind vrij spel heeft. Het lijkt wel een foto uit een van de oude albums van mijn ouders.

De vergelijking is echter niet louter cosmetisch. Het is ook de politieke uitstraling van de stad: de veiligheidsagenten in burger die je op het vliegveld, in openbare gelegenheden en zelfs in bepaalde cafés tegenkomt; de centrale plaats die de inlichtingendienst, die in Wit-Rusland nog steeds de KGB heet, inneemt met zijn enorme neoklassieke hoofdkwartier in het centrum van de hoofdstad; en de prominente plaats die is toegekend aan een standbeeld van Lenin.

Valuta is drie keer gedevalueerd

De wereldwijde economische crisis heeft het land hard geraakt en vormde een bedreiging voor het “Wit-Russische wonder” waar Loekasjenko lange tijd hoog over opgaf. Het was dit sociale contract – dat hij zou zorgen voor de beste gezondheidszorg, het beste onderwijs en de beste veiligheid in de regio in ruil voor het inleveren van een paar politieke rechten – dat lang de basis vormde voor de rechtvaardiging die hij voor zijn beleid aanvoerde. Nu is de valuta drie keer gedevalueerd en is de inflatie flink gestegen. De gassubsidies vanuit Moskou, een van de belangrijkste pijlers onder de Wit-Russische economie, zijn in het gedrang gekomen toen Rusland plotseling de prijzen verhoogde. In antwoord daarop moest Loekasjenko de verkoop goedkeuren van Beltransgaz, de eigenaar van de pijpleiding, en een van de kroonjuwelen van de Wit-Russische staat. Alleen met de verkoop van Beltransgaz aan Gazprom zou hij zich weer verzekerd weten van gunstige prijzen.

De ontevredenheid die uit deze zware tijden voortvloeide, blijkt de oorzaak van de toegenomen onderdrukking. De stille protesten waartoe de oppositie zijn toevlucht nam, was een reactie op de snelheid waarmee de autoriteiten met harde hand optraden tegen iedere demonstratie waarbij leuzen werden geroepen. Niet dat dat enige bescherming bood. Op YouTube staan filmpjes waarop te zien is hoe de politie dergelijke bijeenkomsten uit elkaar jaagt. Het is geen pretje om naar te kijken.

Dus Loekasjenko is een slechterik!” antwoordt Loekasjenko op vragen naar dergelijk gedrag. “Ga naar buiten, kijk eens rond: alles is schoon, netjes, er lopen normale mensen rond. Natuurlijk heeft de dictator daar tenminste iets aan bijgedragen”.

En zijn er wel fouten gemaakt? Zou hij ook maar iets anders hebben aangepakt in de twintig jaar die hij aan de macht was? Het antwoord dat ik op die vragen krijg, is: “Er zijn geen systematische fouten gemaakt, want anders zou ik me die wel herinneren.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp