Een federatie, oké. Maar wat voor een?

Of dit nu via de begroting, het beleid of financiële stabiliteit wordt bereikt, het idee van meer integratie binnen de EU is tegenwoordig een populair onderwerp. Maar hoe zou die EU met een meer federaal karakter er uiteindelijk moeten uitzien? Niemand weet het precies en dat is nu juist het probleem.

Gepubliceerd op 23 oktober 2012 om 15:26

Tijdens het Wereld Economisch Forum van afgelopen januari in Davos nam Angela Merkel voorzichtig het woord federalisme in de mond. Haar toespraak bracht toen niet veel reacties teweeg. Een half jaar later wemelt het van de voorstellen voor een federale Europese Unie. Zo hebben de voorzitter van de Europese Commissie, José Manuel Barroso, en sommige Europese ministers van Buitenlandse Zaken sindsdien opgeroepen tot de vorming van een federatie van natiestaten.

De lijst van ´federalisten´ wordt weliswaar langer (een ontwikkeling die Respekt toejuicht), maar dat betekent nog niet dat iedereen het erover eens is wat een federatie precies is. Verontrustend is dat uit de huidige debatten over de toekomst van Europa blijkt dat veel politieke leiders geen idee hebben wat de diverse institutionele begrippen inhouden. Daarom heerst er momenteel echt een verbale chaos.

De definitie ontbreekt vooralsnog in Europa

We zien voortdurend nieuwe concepten opduiken, waarvan de betekenis pas later duidelijk wordt: bankenunie, overdrachtsunie, politieke unie, begrotingsunie, enzovoort. Sommigen hebben het over versterkt centralisme, anderen over integratie. Er wordt gesproken over het harmoniseren van regels, maar er wordt ook gewaarschuwd voor de gevaren van een superstaat. Toch zul je in een woordenboek vergeefs zoeken naar al deze woorden en uitdrukkingen, omdat men nu pas pogingen doet om er een definitie van op te stellen.

In Canada, de Verenigde Staten en Duitsland weten de mensen heel goed wat de betekenis is van een federatie en het federalisme, omdat ze deel uitmaken van een federatie. Het lijkt dan ook tamelijk paradoxaal dat de Duitsers zich, ondanks dat zij in een vergelijkbare staatsvorm leven, niet echt een voorstelling kunnen maken van een Europees [federaal] niveau en dat zij niet achter het idee staan om een federatie in een federatie te zijn (het principe van de Russische matroesjka-poppetjes).

Nieuwsbrief in het Nederlands

Kenmerkend voor de Fransen is dat zij zich - enkele uitzonderingen daargelaten - niets kunnen voorstellen bij het begrip federalisme, dat ze voor centralisme aanzien. Voor de Britten, tot slot, staat het federalisme symbool voor een asymmetrische decentralisatie (wel een parlement in Schotland en Wales, maar niet in Engeland).

Ondenkbaar in de Verenigde Staten

De gemeenschappelijke begroting van de Europese Unie vertegenwoordigt slechts 1 procent van het Europese bbp. Het is de bedoeling dat dit percentage nog verder wordt teruggebracht (tot 0,8 procent), maar de EU is op bepaalde centralistische beleidsterreinen al zo ver gevorderd, dat een dergelijke ontwikkeling ondenkbaar zou zijn binnen de daadwerkelijk bestaande federatie die de Verenigde Staten van Amerika vormen.

Stel dat de Amerikaanse staten, door een besluit dat afkomstig is van een centraal orgaan, moeten accepteren dat hun financiële grondwet simpelweg overruled wordt en dat er een begrotingscommissie wordt ingesteld (oftewel dat zij hun eigen grondwet moeten wijzigen), dat zij hun begroting ter goedkeuring bij Washington moeten indienen – en wel voordat zij die zelf aannemen –, en dat ze die begroting vervolgens opnieuw moeten inleveren ter controle (een van de principes van het Europese begrotingspact). Dan zou er een storm van protest opsteken en zou de Amerikaanse federatie uit elkaar vallen.

Aan de andere kant is de vorming van een federatie een langdurig proces. Volgens deskundigen is dit proces in de Verenigde Staten alleen goed afgerond in de jaren dertig van de vorige eeuw, toen er een federaal garantiesysteem voor bankdeposito's werd ingesteld. We kunnen stellen dat de eurozone hard op weg is naar een gemeenschappelijke garantie voor bankdeposito's (een van de kenmerken van een federatie) en dat zij eveneens grote vooruitgang boekt op andere dossiers die verband houden met een bankenunie. Een ding is in ieder geval zeker, en dat is dat de eurozone de crisis niet zal kunnen overwinnen zonder een gemeenschappelijke begroting en gemeenschappelijke belastingen. Als daadwerkelijk besloten wordt om een Europese federatie op te richten, dan moeten wij Tsjechen ons dus goed realiseren wat het voor ons betekent als wij daarbuiten blijven.

Tegenstanders van het federalisme beweren dat het hele concept federalisme naïef en zelfs gevaarlijk is, omdat er niet zoiets als een Europese politieke natie bestaat. Een Amerikaan is in de eerste plaats Amerikaan, en daarna pas inwoner van de staat Minnesota. Een Duitser is in de eerste plaats Duitser, en voelt zich vervolgens pas Europeaan.

Mensen die anderen de weg wisten te wijzen

Maar je zou de opkomst van een Europese identiteit op een ´kunstmatige´ manier kunnen bevorderen of versnellen. Er zijn heel wat zaken die daaraan kunnen bijdragen. Bijvoorbeeld de verkiezing van een Europese president door middel van rechtstreekse algemene verkiezingen, een instituut voor Europees burgerschap, een Europese gemeenschappelijke minimumbelasting, enzovoort.

Vermeldenswaardig is ook dat de Amerikaanse politieke natie gefaseerd tot stand is gekomen (al gebeurde dit om andere redenen en op een andere manier dan de weg die Europa waarschijnlijk zal volgen). In Amerika werd het stemrecht aanvankelijk alleen toegekend aan grondbezitters; vervolgens ook aan degenen die belasting betaalden; honderd jaar later aan vrouwen en tot slot, nog niet eens zo lang geleden, aan zwarte Amerikanen. De Amerikanen luidden het federaliseringsproces in met een ministerie van Financiën, de Europeanen met een Europese Centrale Bank.

Kritische geesten wijzen erop dat alle politieke projecten, alle integratie- en desintegratieprojecten spontaan en authentiek moeten zijn, en in geen geval elitair en kunstmatig. Maar de meeste belangrijke ontwikkelingen in de geschiedenis van de mensheid waren het resultaat van het optreden van een paar mensen die anderen de weg wisten te wijzen.

Hoe Europa er in de toekomst zal uitzien, blijft onzeker. Europa kan een federatie worden, maar kan ook uit elkaar vallen. Wat er ook gebeurt, bij de oprichting van een federatie is het belangrijk dat de Europese elite nu eindelijk eens leert wat een federatie wel en niet is. De basisbegrippen van dit onderricht zouden kunnen zijn dat het federalisme geen louter decoratieve constructie is, maar een solide realiteit die berust op een geheel van waarden, zoals beperking en controle van de macht, machtsevenwicht, garanties en een grotere (asymmetrische) bescherming van de kleinste en zwakste landen.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp