Kies een taal
Veertig- en vijftigjarige vrouwen met beroeps- of universitaire opleiding, en zonder kinderen: een Duits verschijnsel dat demografen nauwlettend in de gaten houden. Twintig procent van de West-Duitse vrouwen die tussen 1960 en 1964 geboren zijn, heeft geen kinderen en tweeëntwintig procent heeft maar één kind. En hoe hoger opgeleid de vrouwen zijn, hoe groter de kans dat ze geen kinderen hebben. “Een kwart van de hogeropgeleide vrouwen heeft geen kinderen, terwijl dit percentage slechts vijftien procent is bij vrouwen die alleen eindexamen middelbare school hebben gedaan”, aldus Christian Schmidt, onderzoeker aan het Berlijnse onderzoeksinstituut DIW.
De Duitse politiek zit met de handen in het haar nu zij moet bezuinigen en de overheidsuitgaven moet terugdringen. Want het zijn nu juist de meer welgestelde vrouwen die geen kinderen hebben, terwijl het aantal kinderen dat opgroeit in een arm gezin – dat dus afhankelijk is van sociale uitkeringen – alleen maar toeneemt. Deze ‘dinkies’ (double income, no kids – tweeverdieners zonder kinderen) moeten het regelmatig ontgelden in de Duitse pers, die hen beschuldigt van hedonisme en egoïsme. Maar de werkelijkheid ziet er vaak anders uit.
Het laagste geboortecijfer ter wereld
In een artikel in het vrouwenblad Brigitte met de kop “Te oud voor een kind?” beschrijft journaliste Sabine Reichel de ontwikkeling van haar gevoelens als kinderloze vrouw: overtuigd feministe op dertigjarige leeftijd, aanhangster van de vrijheid op veertigjarige leeftijd, maar diepbedroefd op vijftigjarige leeftijd. “Nooit zou je, omwille van zogenaamd rationele redenen, moeten afzien van zoiets essentieels als een kind”, zegt ze.
“De omvang van het verschijnsel van kinderloze vrouwen tussen de veertig en vijftig jaar is de doorslaggevende factor bij het verklaren van het lage geboortecijfer in Duitsland” valt te lezen in een rapport dat het Duitse Bureau voor de Statistiek dit jaar heeft gepubliceerd. Het land telt slechts 8 geboorten op 1000 inwoners, het laagste cijfer in de hele wereld. In 2011 werd een nieuw diepterecord behaald met 663.000 geboorten, 15.000 minder dan in 2010. Zoals elk jaar sinds 1972 was het geboorteoverschot negatief met 852.000 sterfgevallen. Alleen door immigratie kon de Duitse bevolking op peil blijven. Op de lange termijn zal Duitsland slechts 65 tot 70 miljoen inwoners tellen, in plaats van 81,5 miljoen afgelopen jaar. “En het aantal geboorten zal blijven dalen, simpelweg omdat het aantal vrouwen in de vruchtbare leeftijd afneemt”, voegt Steffen Kröhnert toe, onderzoeker aan het Berlijnse Instituut voor Bevolkingsonderzoek. “En dat ondanks het feit dat het aantal kinderen per vrouw sinds 2010 licht aan het stijgen is en nu 1,4 bedraagt in plaats van 1,39 voorheen”.
Deze geringe toename van het vruchtbaarheidscijfer is op dit moment het enige positieve effect van de kostbare gezinspolitiek die in fasen is ingevoerd aan het einde van de jaren negentig van de vorige eeuw, na het tijdperk van Helmut Kohl. Dit beleid verving het model dat nog stamde uit het tijdperk van de koude oorlog. In de BRD werd destijds de voorkeur gegeven aan het “burgerlijke”-model waarbij vrouwen tot het huishouden waren veroordeeld: geen crèche voor de allerkleinsten, halve schooldagen voor de grotere kinderen en met als klap op de vuurpijl een fiscus die huwelijken stimuleerde, maar het krijgen van kinderen niet. In de DDR was precies het omgekeerde het geval met het Sovjetsysteem: vrouwen werkten, kinderen gingen de hele dag en zelfs de hele week naar de crèche en het krijgen van kinderen werd aangemoedigd door woningen selectief aan jonge gezinnen toe te wijzen. “De West-Duitse gezinspolitiek heeft de maatschappelijke ontwikkelingen decennialang stilgelegd”, meent Michaela Kreyenfeld, sociologe aan het Max Planck Instituut voor Demografisch Onderzoek in Rostock. “Sinds de val van de Muur vormt de afnemende bevolking een bedreiging voor het evenwicht van sociale premies en uitgaven.”
“Aanrechtpremie” voor thuisblijvende moeders
Met een begroting van 195 miljard euro per jaar is het Duitse gezinsbeleid tegenwoordig een van de kostbaarste ter wereld. Hieronder vallen zo’n 160 regelingen die ten doel hebben om het geboortecijfer op te krikken, waaronder een zeer royale ouderschapsuitkering (60 procent van het salaris met een maximum van 1800 euro per maand dat gedurende twaalf of veertien maanden na de geboorte van een kind wordt uitgekeerd) en kinderbijslag van 250 euro per kind per maand. Maar deze maatregelen zijn soms tegenstrijdig, wat het gevolg is van de gecompliceerde coalitieregering die aan de macht is. De CDU van Angela Merkel is er nu wel van overtuigd dat de arbeidsparticipatie van vrouwen bevorderd moet worden, maar dit geldt niet voor de CSU, haar Beierse coalitiegenoot die op een oerconservatieve grondslag geschoeid is. Zo ondersteunt de regering de uitbreiding van de kinderopvang van jonge kinderen (ieder gezin kan vanaf de zomer van 2013 een plaats in een crèche eisen). Maar er wordt ook een “aanrechtpremie” ingevoerd (250 euro per maand bovenop de kinderbijslag voor thuisblijvende moeders). De kosten hiervan rijzen de pan uit, waardoor de bouw van nieuwe crèches wordt afgeremd. “Vrouwen worden aangemoedigd om te gaan werken, maar het zeer nadelige belastingregime voor werkende moeders wordt niet aangepakt. Men wil meer crèches bouwen, maar tegelijkertijd wordt er een thuisblijfpremie ingevoerd”, zegt Steffen Kröhnert. “Dit alles hangt als los zand aan elkaar.” En het bevordert niet bepaald een mentaliteitsverandering.
De grote meerderheid van de Duitse vrouwen twijfelt er niet aan dat kinderen onder de drie jaar het beste af zijn bij hun moeder of grootmoeder, net als vroeger. Ze zijn ervan overtuigd dat ze hun ambities op werkvlak opzij moeten zetten, willen ze een goede moeder zijn. En toch zijn de jongeren die nu van school komen niet meer bereid tot de offers die hun eigen moeders hebben gedaan.
