Vrede is geen vanzelfsprekendheid

Op 10 december wordt de Europese Unie onderscheiden voor zestig jaar conflictmijdend beleid. Maar de huidige crisis en de ontgoocheling die daarmee gepaard gaat zouden het geoogste succes wel eens op losse schroeven kunnen zetten, waarschuwt historicus Dirk-Jan van Baar.

Gepubliceerd op 7 december 2012 om 13:00

De 'eeuwige vrede' is in ons werelddeel allerminst gegarandeerd. Pas als we de komende honderd jaar zonder oorlog doorkomen, kunnen we zeggen dat de EU als pacificatieproject is geslaagd. In 2012 al de Nobelprijs voor de Vrede krijgen, is de goden verzoeken. Maar je kunt de prijs ook als startschot zien voor alle discussies die komen als straks 'de oerknal van de 20ste eeuw' wordt herdacht. Met het oog daarop is het Nobel Comité iedereen een slag voor geweest.

Laten we alle festiviteiten aangrijpen voor een debat over Europa, dat 'nooit meer oorlog' als credo heeft, een credo dat volgens critici hol en sleets is geworden. Wie iets van de Europese geschiedenis weet, kan zich verbazen over zoveel historisch onbenul, maar daarmee is nog niet gezegd dat de EU voor de Europese vrede ook onmisbaar is. Dat kun je oprecht betwijfelen. Niet voor niets staan vreedzame landen als Noorwegen en Zwitserland buiten de EU, en het is waar dat Europa voor zijn veiligheid op de Verenigde Staten is aangewezen en dat niet zelf kan.

Geen slapende beren wakker maken

Dat een macht van buiten kwaad zou willen, is verre van denkbeeldig. Het huidige Rusland is niet meer het Rijk van het Kwaad van weleer, maar onder Vladimir Poetin zoekt het naar eerherstel en oefent het al druk uit op het 'nabije buitenland' in Wit-Rusland, Georgië en Oekraïne, republieken die net als de Baltische staten - nu EU-lid - tot de Sovjet-Unie behoorden. U dacht dat Tallinn, Riga en Vilnius voortaan van Russische stokerijen gevrijwaard zijn? In West-Europa denkt niemand daarover na, in Oost-Europa weten ze beter. Maar misschien is het voor onze gemoedsrust het beste om hier geen slapende beren wakker te maken. Dat is zo ongeveer de 'strategie' van Europa tegenover elk gevaar van buiten.

Dat klinkt cynischer dan het is. Wie denkt dat Europa op elke buitenlandse dreiging moet zijn voorbereid, veronderstelt een afbakening die niet bestaat. Waar de Europese buitengrenzen precies liggen, is vooral naar het Oosten toe bewust vaag gehouden. Het IJzeren Gordijn dat tijdens de Koude Oorlog voor een overzichtelijke wereld zorgde, is er niet meer en de EU heeft stabiliserend werk verricht door met de uitbreiding naar Oost-Europa een gevaarlijk machtsvacuüm op te vullen. Uitbreiding van de EU naar het Oosten wordt weliswaar nog steeds open gehouden, maar de Bosporus - in Ankara zetelt tegenwoordig een 'islam-vriendelijke' regering - is echt een brug te ver.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Tegelijk zien we aan westelijke kant de Britten, in 1940 de eenzame verdedigers van onze democratische vrijheden, steeds meer afstand nemen van de EU. Dat heeft consequenties voor een gemeenschappelijk Europees buitenland- en defensiebeleid. Dat is zonder de Britten - die met de Fransen een veto binnen de VN hebben - bij voorbaat tandeloos.

Bij politisering komen teveel emoties los

Er bestaat in Brussel een neiging om het afdrijven van de Britten voor kennisgeving aan te nemen, uit vermoeidheid over de Britse euroscepsis. Maar een officieel vertrek van Londen uit de EU zou in één klap een eind maken aan de illusie dat Europa ooit op eigen benen kan staan, een vooruitzicht waarmee de Amerikanen tot nu toe zijn gepaaid. De VS willen niet tot in lengte van dagen instaan voor de Europese veiligheid, zeker niet als de Europeanen die ook nog eens gratis willen.

Buiten Europa bevinden zich conflictgebieden waarmee Europa van oudsher banden heeft. Het is opmerkelijk dat de ontbinding van de koloniale rijken, en de vuile oorlogen die daarbij hoorden, geen negatieve weerslag hebben gehad op de Europese integratie die in diezelfde tijd van start ging. Ik denk dat dit komt door het unieke karakter van het Europese pacificatiestreven, dat vanaf de jaren vijftig geheel op interne verzoening was gericht en de in chaos uiteenvallende koloniale rijken aan nieuwe opkomende machten kon uitbesteden. De VS mochten de brokstukken opvangen en kregen de schuld als dat niet lukte.

De Europese Gemeenschap van Kolen en Staal,in 1951 opgericht, was een pacificatieproject naar binnen toe, waarbij de zware industrie van Duitsland en Frankrijk onder Europees beheer kwam te staan. Een briljant plan, dat de basis legde voor hun historische verzoening.

Dat 'praktische pacifisme', uit nood en gelukkig toeval geboren, verplicht tot een conflictmijdende opstelling tegenover de buitenwereld, en tot een steriel technocratisch progressivisme naar binnen toe, een aanpak die we ook zien bij de trots van het Europese model - de nationale verzorgingsstaten. Ook die pacificeren door problemen eindeloos op de lange baan te schuiven of tot technische kwesties te herdefiniëren. Bij politisering komen te veel emoties los.

Europa moderniseert, integreert en steriliseert

Europa moderniseert, integreert en steriliseert, of het zal niet zijn. We zien dat bij de eurocrisis, die tegenstellingen oproept die de euro moest wegnemen, en de EU tot een vlucht naar voren verplicht. Dat maakt het Europese pacificatieproject breekbaar. Als de euro klapt, ligt een terugval naar het 'ieder voor zich' en het protectionisme uit de jaren '30 voor de hand. Zo is het denkbaar dat Spanje - een Europees succesverhaal - weer naar een burgeroorlog afglijdt vanwege regionale tegenstellingen die nooit helemaal zijn verdwenen.

En de onvrede woelt dieper. Het protestantse deel van Europa beklaagt zich over de ondeugden van het katholieke deel, alsof de dagen van de reformatie zijn teruggekeerd. Denk niet dat de vrede in Europa vanzelf spreekt, omdat de jeugd alleen nog in goedkope vliegvakanties en i-phones is geïnteresseerd en war no longer pays. Dat laatste dachten ze honderd jaar geleden ook. Eigenlijk heel logisch dat het Nobel Comité de EUjuist nu meent te moeten onderscheiden. In Scandinavië weten ze politieke correctheid te waarderen, desnoods tegen de keer in.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp