Edinburgh: humor zonder taalgrenzen

Comedy in een vreemde taal is een lastige zaak. Neem nou deze Italiaanse mop: “Perche’ gli inglesi portano i gemelli?” Zelfs al weet je wat dat betekent (Waarom dragen de Engels manchetknopen?) dan wil dat nog niet zeggen dat je de clou snapt: “Perche’ hanno paura che i francesi gli entrino nella Manica!” (Uit angst dat de Fransen het Kanaal opvaren!) Het is een woordspeling: het Kanaal in het Italiaans is hetzelfde woord als voor “manchet”. Maar tegen de tijd dat je dat hebt uitgelegd is de mop al niet meer leuk.

Toch zijn dozijnen stand-up comedians van over de hele wereld dit jaar op het jaarlijkse Edinburgh Fringe festival voor een optreden in een taal – Engels – die niet hun eigen taal is. Kunnen ze echt succes hebben in deze meest verbale kunstvorm, die vol zit met culturele verwijzingen, identiteit en woordspelingen?

Sommige van deze komedianten wonen in het VK en hebben wel eens in het Engels opgetreden; sommigen begonnen als stand-up in Zweden, Nederland of Noorwegen en hopen nu op een groter publiek. Niet dat geld de enige reden is om in het Engels op te treden. Mensen zoals de uit Nederland afkomstigeHans Teeuwen, enMagnus Betnér uit Zweden zijn thuis supersterren.

"Duitsers zijn humorloos door hun starre zinsvolgorde"

De Italiaanse komiek Giacinto Palmieri heeft zelfs nooit in het Italiaans opgetreden. “Mijn niche is om te laten zien hoe idioot Engels idioom in Italiaanse oren klinkt." Zoals bijvoorbeeld de uitdrukking “Bob’s your uncle” [een veel gebruikte Engelse uitdrukking om te zeggen dat alles op zijn pootjes terecht komt], dat verwijst naar de nepotische praktijken van de 19e eeuwse premier Robert Cecil, afgekort Bob. [Arthur Balfour had zijn benoeming als Ierse Chief Secretary aan hem te danken] . Palmieri stelt dit Italiaanse alternatief voor: “Silvio heeft je dochter geneukt." In Italië, zegt Palmieri, is cultuur visueel en comedy meer fysiek – denk aanRoberto Benigni – en pokerface humor heet umorismo inglese. Voor Palmieri is het Engels uitermate geschikt voor verbale humor. “Het is zeer idiomatisch, bevat veel polysemantische en homofone woorden,” vertelt hij me (in zijn tweede taal!), “waar je heerlijk mee kunt spelen. Diezelfde zaken die het moeilijk maken om goed Engels te leren, lenen zich uitstekend voor comedy."

De komiek Stewart Lee heeft eens gezegd dat de oorzaak van de Duitse reputatie van gebrek aan gevoel voor humor te wijten is aan de starre zinsvolgorde, die verrassende taalkundige technieken uitsluit waar Engelse comedy op gebaseerd is. Gelukkig heeft de Duitse komiekHenning Wehn nooit een bestaande act in het Engels hoeven vertalen – zoals Palmieri - want hij begon pas met comedy nadat hij naar het Verenigd Koninkrijk was verhuisd. Het enige probleem dat hij heeft is off-script. “Als ik wil improviseren, komen de juiste woorden niet." Maar niet native Engels spreken kan voordelen hebben. Teeuwen zegt dat non-native speakers comedy plegen “zoals Sinatra zingt. Ze zijn zich bewust van elk woord wat ze zeggen."

In tegenstelling tot Wehn, die met Duitse stereotypes speelt, staat de nationaliteit van Teeuwen niet centraal in zijn act. “Mijn materiaal kan soms wat bizar zijn,” zegt hij. Inderdaad. We hebben het over nummers over sprekende konijnen en liedjes over Nostradamus gespeeld op bongo's. “Het Nederlandse accent versterkt de vervreemdende sfeer."

"Luisteren naar een accent is als een gratis vakantie"

Teeuwen is een begrip in Nederland. In het begin vertaalde hij zijn nummers in het Engels, maar “gebruikte geen woordenboek. Ik dacht, 'ik gebruik de woordenschat die ik heb.’ Richard Pryor gebruikte een woordenschat van niet meer dan 500 woorden. Comedy moet simpel en direct zijn."

Betnér spreekt vloeiend Engels en zijn politieke comedy berust niet op woordspelingen. Dus verwachtte hij dat optreden in het Engels een makkie zou zijn, maar constateerde dat het verschil tussen spreken en optreden enorm was. Voor de Noorse komiek Dag Soras gold het omgekeerde. “Toen ik mijn Noorse materiaal in het Engels begon te vertalen,” zegt hij, “ontdekte ik dat ik hele nieuwe nummers in het Engels maakte die ik maar moeilijk in het Noors kon vertalen." Teeuwen kwam ook tot die ontdekking: hij heeft nu nummers die het in het Nederlands niet goed zouden doen. Een gaat over een Obama-achtige speech, waarvan de hoogstaande retoriek in zijn moedertaal niet tot zijn recht zou komen. “Hetzelfde geldt als je iets op z'n Shakespeareaans wilt doen, of iets over Amerikaanse films of over gangstertaal of hip-hop – dat doet het allemaal veel beter in het Engels."

Soras gebruikt net als Betnér zijn buitenlandse afkomst niet in zijn voordeel. Palmieri droomt echter van de dag waarop men over zijn identiteit heen kan stappen. “Ik wil niet mijn hele leven als comedian blijven hangen in Italiaanse dingen,” zegt hij. Palmieri probeert deze “paradox” te ontzenuwen door op te treden als een Engelse komiek die doet of hij Italiaan is. En zijn publiek lijkt die double-bluff goed op te pakken. Buitenlander zijn kan zelfs een voordeel zijn. “Luisteren naar een accent is als een gratis vakantie” volgens Wehn.

Maar soms stelt het publiek zulke hoge eisen aan exotisme dat zelfs de zeer Germaanse Wehn ze liet zitten met het gevoel te zijn belazerd. “Veel mensen geloven niet dat ik echt Duitser ben. Ik doe een uur en aan het eind komt er een of andere gek die zegt, ’Je komt niet echt uit Duitsland, hè?'" Wehn wijt dit aan – wat anders? – Engelse comedy. “*Omdat ik niet klink zoals de Duitsers in de serie over de Tweede Wereldoorlog*’Allo ’Allo!"