Kies een taal
Plaatsen waar je de schoonheid van de nationaalsocialistische ideologie kunt bewonderen zijn in Duitsland schaars, maar in Neurenberg kan het: in het zuiden van de stad bevindt zich de plek waar tussen 1933 en 1938 de partijcongressen van de nazi's werden gehouden, en daarna, vanaf 1945, de beroemde nazi-processen. Het complex van de Reichsparteitagsgelände [letterlijk: "congresterrein van het Reich"] werd door de oorlog nooit afgebouwd en de gebouwen die de bombardementen en vernielingen overleefden werden in 1973 tot nationaal erfgoed verklaard, als symbolisch voorbeeld van de kolossale architectuur van het regime. Ondanks de regelmatige renovaties die de gebouwen in de afgelopen decennia ondergingen, raken een aantal ervan toch vervallen.
Zoals Siegfried Zelnhefer, woordvoerder van de gemeente Neurenberg, het uitlegt, tast dit verval de structuur van het complex aan. Voor de eerste herstelwerkzaamheden wordt geschat dat er zo'n tien jaar werk en rond de 70 miljoen euro nodig is. De vraag is nu of er gerepareerd moet worden of niet: is het wel gerechtvaardigd om te investeren in het onderhoud van een dergelijk symbool? Hoewel een aantal historici er een gevaarlijke en beladen onderneming in zien, zijn de meesten van mening dat de documentaire waarde van deze architectuur behouden moet blijven.
"Neurenberg heeft een historische verantwoordelijkheid"
"Deze gebouwen zijn illustratief voor de heerszuchtige ambities van dit misdadige regime, dat uitmondde in een wereldoorlog waarin 55 miljoen slachtoffers vielen", benadrukt een gemeentewoordvoerder, "en ze vertellen over de racistische waanzin die leidde tot het vermoorden van zes miljoen joden". Ondanks zijn duizendjarige geschiedenis vol hoogte- en dieptepunten "wordt Neurenberg, net als veel andere Duitse steden, nu al meer dan een halve eeuw geassocieerd met het tijdperk van het nationaalsocialisme en de daarbij behorende misdaden", erkent Siegfried Zelnhefer. "Onze stad begrijpt dat de rol van de Neurenberg onder de nazi-dictatuur de stad een historische verantwoordelijkheid geeft, ook al is het verleden niet de geschiedenis van Neurenberg alleen".
Naar aanleiding van deze gedachte zet de Neurenbergse overheid zich in voor de vrede en het respect voor de mensenrechten door allerlei evenementen te organiseren en diverse initiatieven te steunen. Het meest recente voorbeeld hiervan, dat overigens nog steeds in de opstartfase verkeert, is verbonden aan een andere symbolische plaats in de stad: zaal 600 van het paleis van justitie waar het Proces van Neurenberg gehouden werd. Het paleis trekt jaarlijks ongeveer 40.000 bezoekers en zal deze herfst worden uitgebreid met een herdenkingsmuseum. Bij de Unesco is een aanvraag ingediend om de zaal als bakermat van het internationale strafrecht te laten opnemen op de werelderfgoedlijst. "Hier werd geschiedenis geschreven", zegt Siegfried Zelnhefer. "Voor de eerste keer kwamen staten met verschillende regeringsvormen en rechtssystemen bij elkaar om een gemeenschappelijke vijand te berechten".
Vichy: een duister verleden waar men niet om heen kan
In Frankrijk gooit Vichy zijn culturele en artistieke rijkdom in de strijd om de herinnering aan zijn status van hoofdstad van collaborerend Frankrijk te doen vergeten. Tegenover nummer 3 op de place Joseph-Aletti begint een stel Madrileense toeristen aan hun vakantie in deze stad op ongeveer 400 km van Parijs. Francisco en Sofía zijn enthousiast: "Wij zijn hier gekomen om van het thermale water te genieten".
Wat de twee Spanjaarden tijdens hun verblijf zeker zullen ontdekken, is dat elke straathoek gemarkeerd wordt door de sporen uit wat voor de meeste Fransen een duister verleden is en waar ze niet omheen kunnen, hoe graag ze het ook willen vergeten. De stad Vichy heeft voor vooruitgang gekozen, zonder echter zijn geheugen te verliezen. Het aristocratische Vichy was tussen 1940 en 1944 hoofdstad van de Franse staat die geleid werd door maarschalk Philippe Pétain, onder voogdij van de nazi's. De vrije zone bleef in handen van collaborateurs. Ten tijde van het Vichy-regime telde de stad 35.000 inwoners (tegenwoordig zijn dat er 110.000) en 400 particuliere villa's en hotels.
"Vichy luidde het einde in van de derde Republiek. Pétain en zijn ministers kozen voor Vichy als hoofdstad in plaats van Parijs vanwege de ruime hotels en de krachtige telefooncentrale van de stad", legt schrijver Sylvain Beltran uit. En zo werden in de hotels van Vichy de verschillende afdelingen van de regering-Pétain gehuisvest.
"Vichy is niet alleen het tijdperk-Pétain"
We blijven even staan bij nummer 3 op de place Joseph-Aletti: dit is de ingang van het Aletti Palace, op een paar meter van de Opéra. Zeventig jaar geleden heette dit gebouw Hôtel Thermal en was hier het ministerie van Oorlog gevestigd. In een ander door de militairen gebruikt gebouw, het Hôtel du Parc, dat tegenwoordig is verbouwd tot appartementencomplex, bevond zich op de derde etage de residentie van maarschalk Pétain. Tijdens de ministerraden die in het Hôtel du Parc gehouden werden, werd besloten tot de massale deportatie van de joden uit bezet Frankrijk naar de vernietigingskampen van de nazi's. In overeenstemming met de orders van het Reich, vervoerden de treinen 75.721 joden, waaronder 11.400 kinderen, naar de dodenkampen; slechts 3.000 van hen keerden eruit terug.
"Hoe zouden we moeten vergeten dat het in Vichy was waar er besloten werd tot het doden van duizenden mensen omdat Pétain voor samenwerking met de nazi's koos om meer rampspoed voor Frankrijk te voorkomen?", vraagt Sylvain Beltran zich af. Nu moet er door middel van culturele verrijking gestreefd worden naar erkenning van een verleden dat zich niet laat uitwissen. Dat is wat deze schrijver in ieder geval wil, en daarom organiseert hij sinds 2001 juist in het Aletti politieke bijeenkomsten met de titel "Openbare gesprekken". Deelnemers waren onder meer de voormalig secretaris-generaal van de VN Boutros Boutros Ghali, de Palestijnse afgevaardigde bij de Europese Unie Leila Shahid en de Groot Rabbijn van Frankrijk Gilles Bernheim.
"Ik wil bewijzen dat Vichy niet alleen het tijdperk-Pétain is, maar dat de stad tegenwoordig een zeer rijk cultureel leven kent ", benadrukt de schrijver. Buiten een herinneringsplaquette hier en daar die aan deze vreselijke bladzijde uit de Franse geschiedenis herinnert, doet de stad er al jaren vooral alles aan zijn hotelaanbod op de kaart te zetten voor het ontvangen van toeristen en de organisatie van evenementen. Vichy probeert uit alle macht zijn verleden achter zich te laten en interesseert zich vooral voor het heden. De inwoners zelf laten er geen twijfel over bestaan: "Nous sommes vichyssois, pas vichystes!" ("Wij zijn inwoners van Vichy, geen aanhangers van het regime"), verzekert gemeenteambtenaar Jérôme ons.
