Draag de EU niet te snel ten grave

Tijdens de uitreiking van de Karelsprijs aan de minister-president van Polen, Donald Tusk, op 13 mei dit jaar in Aken, zette bondskanselier Angela Merkel haar visie op Europa vanuit een nieuw gezichtspunt uiteen en dat deed ze op het hoogtepunt van de economische en financiële crisis in Griekenland. “De eurocrisis is geen gewone crisis”, benadrukte ze. “Het gaat om de zwaarste beproeving voor Europa sinds de ondertekening van het Verdrag van Rome in 1957. Het voortbestaan van Europa staat op het spel. Als we deze beproeving niet doorstaan, zullen de gevolgen daarvan niet te overzien zijn. Maar als we erin slagen om de crisis te overwinnen, zal Europa daar sterker dan ooit uit komen.”

Deze woorden kwamen zo onverwacht dat de internationale pers letterlijk overrompeld werd. “Als we deze crisis te boven willen komen”, vervolgde de bondskanselier, “moeten we de werkelijke uitdagingen veel efficiënter aanpakken, daaruit de noodzakelijke juridische conclusies trekken en meer dan ooit ons economisch en financieel beleid verenigen. We moeten bovendien initiatieven ontplooien die verder gaan dan de economie, bijvoorbeeld door een Europees leger op te bouwen. Tot slot moeten we opkomen voor onze waarden en normen, dat wil zeggen democratie, bescherming van de mensenrechten en duurzame groei.”

Moeilijk te doorgronden

In het licht van deze woorden van Angela Merkel toont de analyse van de Amerikaanse professor Charles Kupchan, die het einde van de Europese integratie verkondigde, hoe moeilijk het is om Europa werkelijk te doorgronden, en niet alleen voor mensen aan de andere kant van de Atlantische Oceaan. Ook al lijkt dit doodvonnis, dat werd uitgesproken in een land dat ten prooi is gevallen aan een dusdanig heftige crisis dat het elk gevoel van identiteit en toekomst heeft verloren, een provocatie, toch blijft Europa met haar immer vage contouren al sinds haar oprichting een schip zonder specifieke bestemming.

Als gevolg van de crisis is het centrum van de macht verschoven van Brussel naar Berlijn. Om de invloed van Duitsland in deze kwestie goed te kunnen beoordelen moeten we als uitgangspunt het communiqué van de Europese Raad van 11 februari 2010 nemen. Op die datum was de Griekse crisis in volle gang en werd er voortdurend een beroep gedaan op de economisch sterkere landen om zich solidair te tonen met Athene. Toch kwam het woord 'solidair' in het hele communiqué niet voor. Herman van Rompuy, die nog maar nauwelijks was geïnstalleerd als voorzitter van de Europese Raad, steunde de positie van Berlijn, dat de verantwoordelijkheid van Griekenland benadrukte. Bovendien erkende hij het belang van deelname van alle landen, omdat een sterke euro ook in hun eigen belang was. Het was de dag waarop de Europese retoriek veranderde: de onderlinge verbondenheid in Europa maakte plaats voor nationale belangen.

Tussen de top van februari en die van eind maart trok Angela Merkel het Europese initiatief naar zich toe, waarbij ze niet alleen de voorzitter van de Europese Commissie, José Manuel Barroso, maar ook Herman van Rompuy volledig buitenspel zette. De besluiten van de Europese Raad werden vervolgens tussen Parijs en Berlijn afgestemd, in overleg met de president van de Europese Centrale Bank, Jean-Claude Trichet, die een cruciale rol speelde als bemiddelaar. Ondanks de gespannen confrontatie, waarbij ze tegenover elkaar stonden, leken beide regeringen toch de weg naar samenwerking en naar een economisch beleid van de euro te vinden. In april zorgde de traagheid waarmee in Europa besluiten worden genomen en waarvoor Trichet herhaaldelijk had gewaarschuwd, voor vrij spel op de financiële markten, die ervan overtuigd waren geraakt dat de politieke betrokkenheid van Berlijn bij Europa steeds zwakker werd en dat solidariteit onvermijdelijk op het punt van verdwijnen stond.

Inschattingsfout

Toch werd daar een inschattingsfout gemaakt. Dankzij de besluiten die begin mei werden genomen, kon er een gestructureerde vorm van onderlinge hulp worden opgezet (het stabilisatiemechanisme), die de Griekse crisis afremde. De euro vormt ‘de hoeksteen van de Europese constructie’, aldus een verklaring van Angela Merkel. “Als de euro verloren zou gaan, zou dat desastreuze gevolgen hebben voor Europa.”

Bovendien levert de euro Duitsland aanzienlijke voordelen op. Alle Europese landen komen nu dichter in de buurt van het Duitse economische model: meer begrotingsdiscipline, structurele hervormingen, waardoor de concurrentieverschillen op elkaar kunnen worden afgestemd, het vormen van een mechanisme waarmee crises kunnen worden bestreden en versterking van de economische samenwerking. Deze onderdelen vormen de agenda voor detask force onder leiding van Herman van Rompuy, die de resultaten de komende maanden zal presenteren.

In juli wist de Europese Raad overeenstemming te bereiken over de diplomatieke dienst van de EU en koos ervoor om bepaalde manieren om economische crises aan te pakken een permanent karakter te verlenen. Bovendien heeft Mario Monti een nieuwe strategie ontwikkeld voor de binnenlandse markt en er zijn nieuwe projecten die betrekking zouden moeten hebben op de EU-begroting.

Europese landen hebben door de crisis en de gevolgen daarvan een nieuw beeld te zien gekregen van globalisering. Landen die begrepen hebben welke verdiensten en verplichtingen de euro biedt, zijn nu bezig met het herdefiniëren van de gemeenschappelijke belangen. We hebben waarschijnlijk nieuwe Europese verdragen nodig, zoals Angela Merkel al suggereerde, en nieuwe perspectieven voor de politiek. Hoewel de crisis niet het einde van Europa heeft betekend, zoals Charles Kupchan beweerde, heeft zij het tij waarschijnlijk wel weten te keren.

Reacties

Vier oplossingen voor moeilijke tijden

Volgens econoom Franco Bruni “begint de weg tot herstel bij de financiële hervormingen. Het gezamenlijke budgetbeleid waar de EU nu aan werkt, zal leiden tot meer samenhang.” Daniel Gros, directeur van het Centrum voor Europese Beleidsstudies, meent dat een gezamenlijke financieel beleid nodig is, maar dat het niet afdoende zal zijn: “De herstart moet gemaakt worden door alle lidstaten en dat zal gebeuren als de nationale electoraten zich realiseren dat het tijd is voor verandering.” Stefano Micossi, leraar aan het Europese College in Brugge, stelt dat de “huidige zwakheid te wijten is aan het duo Barroso-Van Rompuy” en dat de EU “internationale leiders en leiderschap mist.” Micossi vindt het echter een heel goed teken dat de lidstaten pogingen hebben ondernomen de lidstaten te redden die niet meer aan hun betalingsverplichtingen konden voldoen. Het toont volgens hem aan dat “zelfs zonder chauffeur, de EU een nieuwe weg is ingeslagen.”