Kies een taal
In een interview met het Franse dagblad Le Figaro kwam Silvio Berlusconi officieel op voor Nicolas Sarkozy in de kwestie van de uitzetting van Roma, die tot onenigheid heeft geleid tussen de Franse regering en de Europese Unie. De Italiaanse regeringsleider uitte kritiek op de woorden die de Europese Commissaris voor Justitie aan het adres van Parijs had gericht door te melden dat “Mevrouw Reding deze kwestie beter achter gesloten deuren had kunnen afhandelen met de Franse leiders in plaats van er zich in het openbaar over uit te spreken, zoals ze nu heeft gedaan.”
Zijn oproep om het Europees beleid in besloten sfeer uit te zetten, die hij nu dus opnieuw doet door te verlangen dat meningsverschillen tussen de lidstaten en de Unie achter gesloten deuren van ambassades of ministeries moeten worden opgelost, geeft een heel duidelijke visie op Europa, op haar invloed op de lidstaten waaruit ze bestaat en op het supranationale recht dat ze uitoefent. Namelijk een visie die het primaat van dit recht ontkent – met zijn richtlijnen, met de charta van grondwet, vastgelegd in het Verdrag van Lissabon – op maatregelen en wetten van de lidstaten. Die Europese nòmos is nu juist wat zoveel regeringen van de lidstaten die samen de Unie vormen, stoort en dat, hoewel er niks illegaals gebeurt, toch voortdurend wordt ingeperkt of ontkracht, waarbij ernstige conflicten ontstaan tussen de formele legaliteit en de substantiële legitimiteit.
Soevereine vaderlandjes
Dit alles wordt ingeperkt uit naam van nationale, soevereine staten, die zeker niet zullen verdwijnen, maar die op sommige terreinen worden bestuurd door een hogere macht, de communautaire macht. Het Europese recht is niet formeel afgewezen (dat zou ook niet kunnen), maar men zou wensen dat deze wetgeving werd gecamoufleerd, verborgen, zoals Tartuffe in de gelijknamige komedie van Molière smeekt, om zijn eigen lusten te verbergen: “Bedek die borst, waar ik niet naar zou kunnen kijken. Door vergelijkbare objecten zijn mensen tot in hun ziel gekwetst. En daardoor ontstaan schuldige gedachten.” De stilte en de omertà, de geheime onderhandelingen tussen Brussel en de lidstaten, de weigering om een platform te creëren om publiekelijk te debatteren over drama's als die van de Roma, een bevolkingsgroep die inmiddels Europees burger is in elke betekenis van het woord: net als in Frankrijk ten tijde van Molière en Lodewijk XIV is er tegenwoordig in Europa een ‘complot van vromen’, nationalisten, die vinden dat het Europees recht weliswaar is toegestaan, maar dient te worden verborgen, net als de fraaie borst van dienstmeisje Dorine in de komedie Tartuffe. De vromen willen koste wat kost volstrekt soevereine staten behouden, waarin men vrij is om naar eigen goeddunken en zonder inmenging van Brussel besluiten te nemen. Dat zijn dezelfde vromen die tekeer gaan, als hen dat zo uitkomt, tegen het ‘gebrek aan democratie’ van Europa en haar zwijgzame, lastige bureaucratie. Deze hypocriete voorstelling van zaken is al sinds het einde van de oorlog een Franse specialiteit en Sarkozy zet de traditie voort.
Maar het Frans-Italiaanse front in de kwestie rond de Roma laat nog iets anders zien. Noch de Franse, noch de Italiaanse leiders lijken zich het bestaansrecht te herinneren – als ze het überhaupt al kennen - van dit Europa, dat in hun ogen te openhartig, te communicatief is en te snel spreekt en berispt. Ze zijn duidelijk vergeten dat de Europese Gemeenschap in de periode na de Tweede Wereldoorlog nu juist is opgericht om een nieuw, supranationaal recht te creëren, op basis waarvan de lidstaten niet langer wandaden kunnen verrichten door zich te verschuilen achter het bolwerk van hun eigen soevereine vaderlandjes.
Terugkeer van het verleden
Het hoeft ook geen verbazing te wekken dat de christendemocratische commissaris Viviane Reding op 14 september waarschuwde voor het gevaar van een terugkeer naar het verleden, naar de vervolging van joden en zigeuners, tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ze gebruikte krachtige woorden, die ze heeft betreurd en die velen als extreem beschouwden, maar die een onvermijdelijke herinnering blijven. Ze herinneren aan de wijze waarop de Unie na de bevrijding is opgericht en waarom. Europa is de belofte, die ieder voor zich heeft gedaan, dat het niet langer mogelijk is om bepaalde dingen te doen, dankzij het feit dat nationale, soevereine staten, die gisteren nog absoluut waren, hun krachten hebben gebundeld.
Op 16 september was Europa in Brussel verdeeld over de kwestie van de Roma. Sommigen spraken over “heftige botsingen” tussen de voorzitter van de Commissie, José Manuel Barroso en president Sarkozy. Maar zelfs al gaat Duitsland in deze kwestie ook niet vrijuit (er werd een groot aantal Roma naar Kosovo uitgezet), toch kwam bondskanselier Angela Merkel op voor de Commissie en voor het recht om hogere wetten en waarden op te leggen. De Belgische regering deed dat ook. Er zijn slechts weinig onschuldigen, maar de enige regering die de Franse regering openlijk steunt is die van Italië. Het is ook de enige regering die zich het beeld eigen maakt dat president Sarkozy schetst van de Commissie: als hij de Luxemburgse commissaris Viviane Reding uitnodigt om de Roma in haar land op te vangen, beschouwt hij de Commissie als een vergadering die bestaat uit nationale vertegenwoordigers in plaats van vertegenwoordigers van een gemeenschappelijk Europees belang.
Het zou kunnen dat de lijn van de omertà uiteindelijk verdwijnt. Barroso heeft een onderbroken institutionele trots en er zijn regeringen (Spanje, Republiek Tsjechië) die erg prikkelbaar zijn wat hun soevereiniteit betreft. Wat blijft is dat het pact van de stilte op een gelukkig moment is verbroken, dat er over wezenlijke kwesties inderdaad een publiek debat wordt gevoerd, en dat er, net als tijdens de regeerperiode van Jörg Haider in Oostenrijk, een Europese agora bestaat over de Roma. De uitvoerende macht van Barroso zou zich hebben neergelegd bij een achterkamertjesbeleid als het Europese Parlement op 9 september de uitzettingspraktijken niet met luide stem had veroordeeld. Een van onze grote federalisten, Mario Albertini, zei dat de echte Unie geboren wordt op de dag waarop het federalisme “afzakt tot het niveau van de dagelijkse politieke strijd… [zodat] de man in de straat weet dat er niet alleen Europese socialisten, democraten en liberalen zijn, maar ook Europese federalisten.” Dat proces is bezig zich te voltrekken sinds het begin van deze zomer, met dank aan de Roma en de politieke strijd die zij hebben veroorzaakt rond het bestaansrecht van Europa.
Bezien vanuit Duitsland
Het verlies van de Europese geest
”Sarkozy, Merkel en de populisten van Europa” hebben de wind in de zeilen, betreurt de Süddeutsche Zeitung. De Duitse krant constateert ”een afkalving van de Europese geest en een toename van het populisme en het nationalisme.” Volgens het dagblad is Sarkozy ”een van de Europese politici die geen risico’s durven nemen tegenover hun eigen kiezers.”
”Super-Sarko” die aan het begin van zijn presidentschap het Verdrag van Lissabon heeft gered en die de EU snel heeft laten reageren op de financiële crisis, is veranderd in een ”enfant-terrible dat concurreert met Silvio Berlusconi.” Maar Angela Merkel op haar beurt, voegt de Süddeutsche toe, heeft tijdens de Griekse crisis ook laten zien dat ”ze geen Helmut Kohl is.” Merkel en Sarkozy geven nauwelijks meer impulsen aan Europa, maar tonen dat ze ”nationale gevoelens steunen.” In Europa zien we ”geen enkele regeringsleider die de moed heeft verder te kijken dan de nationale belangen”, concludeert het Duitse dagblad.
