Het festival voor geavanceerde muziek en nieuwe technologie "Sónar 2013", in het congrescentrum Harpa in Reykjavik, februari 2013.

Reis naar een cultureel wonder

IJsland laat zich niet leiden door de bezuinigingen: in vier jaar tijd heeft het een artistieke "New Deal" tot stand gebracht die van de culturele sector de op één na grootste van het land heeft gemaakt die jaarlijks bijna 1 miljard euro opbrengt. Er is dus meer dan het bankwezen.

Gepubliceerd op 22 maart 2013 om 12:34
Het festival voor geavanceerde muziek en nieuwe technologie "Sónar 2013", in het congrescentrum Harpa in Reykjavik, februari 2013.

Waar de financiële instorting van IJsland in 2008 gewoonlijk wordt gezien als een bron van vragen en antwoorden over de crisis, zouden we ons misschien eens moeten verdiepen in een paar oplossingen. In tegenstelling tot Zuid-Europa, waar bezuinigingen en belastingverhogingen vooral de culturele sector hebben getroffen, heeft dit land ter grootte van Portugal en met slechts 320.000 inwoners, sinds 2008 veel aandacht besteed aan de creatieve sector.

De bijdrage van cultuur aan de economie (ongeveer 1 miljard euro per jaar) is nu twee keer zo groot als die van de landbouw en wordt alleen overtroffen door de legendarische export van kabeljauw (en andere vis) naar de rest van Europa, nog altijd de belangrijkste economische activiteit van het land. En dat is deels te danken aan een klein vrouwtje van 37 jaar, de minister van Cultuur, die zich de afgelopen vier jaar sterk heeft gemaakt voor de sector en geen vragen accepteerde in de trant van "Waarom geld geven aan kunstenaars?". Integendeel, zij heeft hen tot de hoofdpersonen gemaakt van het recente economische succes.

Rijkdom door kunst

De werkloosheid bedraagt nu 5,7% en de economie groeit met 3% per jaar. De munt is weliswaar gedevalueerd en het land heeft niet de banken gered maar de buitenlandse schuld afgelost. De vooruitgang is echter voor een belangrijk deel te danken aan de artistieke "New Deal". Maar op 27 april aanstaande, als in IJsland de eerste verkiezingen sinds de crisis worden gehouden, zou alles kunnen veranderen.

We zijn kort van memorie. De conservatieve partij, aan de macht toen de hel losbrak (de beurs zakte in met 90% en het bnp daalde met 7 punten), gaat nu op kop in de peilingen. De coalitie van Groenen en sociaaldemocraten, waartoe premier Jóhanna Sigurdardóttir behoort (de eerste vrouw in deze functie), heeft het zwaar te verduren.

Nieuwsbrief in het Nederlands

De charismatische minister van cultuur, Katrin Jakobsdóttir, windt er geen doekjes om. Ze ontvangt El País voor een gesprek over haar beleid, symbolisch toegelicht aan de hand van de bouw van Harpa, een spectaculair auditorium in de haven van Reykjavik waar ze vanuit haar werkkamer op uitkijkt. Toen de crisis begon, werd het werk stilgelegd. Zij was echter vastbesloten het te gebruiken als metafoor voor de plannen om rijkdom te creëren door kunst te bevorderen.

Jongeren komen voor de muziek

"Wij zien cultuur als de basis van creatieve bedrijvigheid, een steeds belangrijker onderdeel van onze economie. Toen ik minister werd, zag ik het als een kwestie van overleven. En dat is precies wat ik er bij iedereen in wil hameren: cultuur is een economische factor van belang. Er wordt evenveel mee verdiend als met de hele aluminiumindustrie."

De regering is gaan bezuinigen op onderdelen van de organisatie. Ministeries zijn uitgedund en overheadkosten zijn omlaag gebracht. Maar er is meer geld gegaan naar onafhankelijke culturele projecten. Een gewaagde combinatie van overheidsgeld en private middelen, maar zonder dat de staat het cultuur- en onderwijsbeleid uit handen geeft.

Muziek was ruimschoots aanwezig. Van de jongeren (vooral in de dorpen) leert 80% een instrument bespelen of van blad zingen. Dat vertaalt zich in tientallen groepen van internationale allure. Voor toeristen blijft de natuur de grootste trekpleister, maar volgens een recent onderzoek komt ongeveer 70% van de jongeren voor de muziek. Dat was al bekend in 2006, bij de oprichting van het landelijk Bureau voor de Export van Muziek. Volgens dit bureau, dat wordt geleid door Sigtryggur Baldursson, voormalig drummer van de Sugar Cubes, de band waarmee Björk haar carrière begon en de legendarische IJslandse sound werd gecreëerd, hebben 43 groepen vorig jaar in het buitenland opgetreden.

Economie gebaseerd op creativiteit

Daarnaast is er sprake van een exponentiële groei van softwarebedrijven en bedrijven die videospelletjes ontwikkelen. "Die zijn actief in een cultureel overgangsgebied en verschaffen veel mensen in de culturele sector werk, zoals illustratoren", legt de minister uit. Filmproducenten krijgen op grond van een nieuwe wet de kosten vergoed van een film die op IJsland wordt opgenomen. Zo nam Ridley Scott hier de film Prometheus op en maakte Darren Aronofsky er zijn film Noah.

Maar toen de bomen nog tot in de hemel groeiden en iedereen probleemloos een lening kon krijgen, werd al door veel mensen voorspeld dat dit voor IJsland de enige mogelijkheid was. Andri Magnason schreef in 2006 Dreamland: A self-help manual for a frightened nation. In dit boek wordt scherpe kritiek geleverd op een economisch model dat is gebaseerd op gemakkelijk geld verdienen met speculeren. "Tijdens de ongekende economische bloei concentreerde de regering zich volledig op de expansie van banken, aluminiumindustrie en hydro-elektriciteit, waarvan de gevolgen voor de natuur desastreus waren. Maar er waren ook mensen die een economie voorstonden die is gebaseerd op creativiteit in plaats van op gemakkelijk geld."

Zo ontstond een eigenaardig verbond tussen natuurbeschermers en "computernerds", herinnert Magnason zich. Björk en andere sleutelfiguren op het eiland hielde zich ermee bezig. "Daardoor was er toen de crisis uitbrak al een basis gelegd waarbij veel jongeren waren betrokken."

Ze missen hun Range Rover

Er werden werkgroepen opgericht op wat ze het "ministerie van Ideeën" noemden, een oude fabriek in een buitenwijk van Reykjavik. Magnason erkent echter ook de belangrijke rol van de regering. "Er zijn theaters bijgekomen, de literaire wereld floreert (60 schrijvers worden een jaar lang ondersteund), het aantal filmproducties is toegenomen en ook op muzikaal gebied gaat het goed. En alle steun betaalt zich dubbel en dwars terug in de economie. Kunst staat niet los van de economie, het vormt de basis van een gezonde economie."

Waarom overwegen kiezers dan om weer op de conservatieven te stemmen? "Ze missen hun Range Rover", vermoedt musicus Ólafur Arnalds in een café in Reykjavik.

Rest echter de vraag of dit model kan worden geëxporteerd naar landen als Spanje of Italië, waar 150 keer meer mensen wonen en de economische problemen navenant zijn. Magnason denkt van wel. "Dit kan bijna overal worden toegepast. Het probleem in Europa, vooral in Italië en Spanje, is dat zoveel jongeren werkloos toekijken of van de regering noch het bedrijfsleven een rol krijgen toebedeeld. Daardoor wordt niet optimaal gebruik gemaakt van hun creativiteit." Misschien is de bodem daar nog niet bereikt.

Categorieën
Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp