Hart van Europa mag niet van steen zijn

De crisis heeft het nationale egoïsme in de lidstaten van de EU versterkt. In plaats van een irrationele scheiding aan te brengen tussen Noord en Zuid, moet juist worden getracht de cohesie en onderlinge afhankelijkheid te herwinnen, stelt een Spaanse filosofe.

Gepubliceerd op 18 april 2013 om 11:19

Het optreden van de Europese Unie heeft bij de burgers terecht afkeer opgeroepen. Het lijkt erop dat de Unie uit elkaar begint te vallen, nu de leiders van de lidstaten vooral hun best doen om in eigen land stemmen te winnen en zich niet bekommeren om het geheel van deze supranationale instelling waar we eens zo trots op waren.
De Europeanen, bedenkers van de nationale staat, zouden ook een gemeenschap van gedeelde soevereiniteit ontwikkelen en zo de basis leggen voor een kosmopolitische samenleving. Het zou voor de economische unie nodig zijn om de politieke unie te versterken en om beide mogelijk te maken zou alle aandacht uitgaan naar het Europa van de Burgers, sluitsteen van het hele project.

De huidige crisis heeft echter wel duidelijk gemaakt dat van deze doelstellingen niets terecht is gekomen, want die zogenaamde unie laat zich bij haar optreden niet leiden door de voor het functioneren van een burgerlijke, politieke en economische unie noodzakelijke samenwerking, maar door het egoïsme van de afzonderlijke lidstaten. Een echte Europese democratie bestaat niet, regeringen nemen bilaterale besluiten en laten hun loyaliteit afhangen van de omstandigheden, zonder aandacht te schenken aan de wensen van de zogenaamde Europese burgers.
Dergelijk functioneren leidt naar de ondergang. Niet alleen omdat het indruist tegen wat democratie inhoudt, niet alleen omdat het immoreel is om beslissingen te nemen zonder rekening te houden met degenen voor wie die beslissingen bedoeld zijn, maar om de doodeenvoudige reden dat het niet rationeel is. We hebben ons lang verbeeld dat de vooruitgang van de mensheid voor een belangrijk deel te danken was aan het rationele denken in Europa, en dan vervallen we nu in zulk kinderlijk irrationeel gedrag.

Wederzijdse hulp komt soort ten goede

We weten immers allang dat rationeel handelen niet betekent dat je op egoïstische, nietsontziende wijze probeert maximale winst te behalen, maar dat je intelligent genoeg bent om op basis van sociale cohesie samen te werken. De oude anarchisten hadden gelijk met hun stelling dat niet meedogenloze concurrentie maar wederzijdse hulp de soort ten goede komt. Het is intelligenter om medestanders te zoeken dan tegenstanders, om vrienden te maken dan vijanden.

De menselijke rede is in wezen eerder coöperatief dan dom egoïstisch. Michael Tomasello bracht het mooi onder woorden toen hij zei dat “je nooit twee chimpansees samen met een boomstam ziet slepen”. De vooruitgang van de menselijke soort is te danken aan het vermogen om samen te werken. Degenen die schouder aan schouder werken krijgen niet alleen de boomstam van zijn plaats maar creëren ook een vriendschapsband die op zich al waardevol is maar bovendien toekomstig werk verlicht.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Halsstarrige vernietigingsdrang

Dat lijkt de essentie te zijn van het project van de Europese eenwording, een model dat zich naar andere gebieden had kunnen uitbreiden. Het is ontmoedigend om nu te zien hoe het Europa dat in het klassieke Griekenland de democratie uitvond, dat het idee ontwikkelde van menselijke waardigheid als kern van de samenleving, dat niet alleen in wetenschappelijk maar vooral ook in moreel opzicht een belangrijke rol toekende aan rationaliteit, dat de verzorgingsstaat en de mogelijkheid van een supranationale gemeenschap ontdekte, nu met halsstarrige zelfvernietigingsdrang verraad pleegt aan haar identiteit en geen boodschap heeft aan de idealen waarop ze is gegrondvest.

Het optreden op Cyprus, dat in elk opzicht meer het resultaat is van egoïstische, onbeholpen improvisatie dan van intelligente bezorgdheid om het welzijn van de bevolking, is het zoveelste hoofdstuk in de recente geschiedenis van grieven tegen de zuidelijke lidstaten, waar inmiddels een diepe aversie is ontstaan tegen de zogenaamde partners in het noorden. Populisme en totalitarisme van allerlei aard, die in een rechtvaardige samenleving geen kans maken, gedijen uitstekend onder zulke omstandigheden.

Winst hangt niet af van verliezen elders

Hoe komt het toch dat het voor de rijken zo moeilijk is om in te zien dat landen en volkeren niet zonder elkaar kunnen en dat het niet waar is dat mijn winst afhangt van verliezen elders? Het tegendeel is waar, als de zuidelijke lidstaten steeds verder worden leeggezogen zoals nu gebeurt, verliezen niet alleen wij, maar verliest ook het noorden.

Kant, de Duitse filosoof uit Königsberg, heeft gezegd dat zelfs een volk van demonen, van wezens zonder enig moreel besef de voorkeur zou geven aan een rechtsstaat boven een oorlog van allen tegen allen. Mits het over intelligentie beschikt, voegde hij eraan toe. Over authentieke menselijke intelligentie, zou ik daarbij willen aantekenen, zoals die tot uiting komt bij het spel dat ultimatum heet.

Europa moet ware democratie creëren

In dat spel wordt door de ene speler een krediet aangeboden aan de ander, die dat kan accepteren of afwijzen. Accepteert hij, dan hebben beiden daar voordeel bij; wijst hij het af, dan lijden beiden verlies. Als het waar zou zijn dat de menselijke rede eenzijdig zoveel mogelijk winst probeert te behalen, dan zou de een elk aanbod dat hoger is dan nul moeten accepteren en zou de ander een bedrag moeten aanbieden dat zo dicht mogelijk bij nul ligt.

De ene partij is echter geneigd een aanbod dat lager is dan 30 procent van het totaal af te wijzen omdat hij geen vernederend bedrag wil ontvangen, waardoor de andere partij de neiging heeft om 40 tot 50 procent van het totaal aan te bieden om er wat aan te kunnen verdienen. Daar komt nog bij dat, in tegenstelling tot mensen, chimpansees als ze meedoen aan een ultimatumspel, in aangepaste versie, blijk geven van een maximaliserende intelligentie.

Het is dus geen goede zaak als degenen die er het slechtst aan toe zijn worden vernederd en bovendien is zo'n aanpak niet intelligent. Intelligent is als Europa haar identiteit probeert terug te winnen door een ware democratie te creëren, die is gebaseerd op sociale cohesie en wederzijdse hulp.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp