Kies een taal
“Freestyle” reportage
Bijna een eeuw na de opdeling van de stad tussen Polen en Tsjecho-Slowakije dromen een jonge Poolse maatschappelijk werker en zijn Tsjechische collega van een hereniging. Dit is een “freestyle” reportage. We geven een inkijkje in de levens van personen die hun carrière hebben opgegeven om samen unieke projecten op te zetten: een universiteit voor daklozen, een centrum voor mentaliteitsverandering, een Pools-Tsjechische brug van vrijwilligers.
Actie, actie, actie. Daarvoor moet je, geloof mij, bij Michał Paluch zijn. Deze maatschappelijk werker en “freestyle” jongerenbegeleider van Cieszyn is zeer gemotiveerd om jongeren en minder jongeren, Tsjechen en Polen, protestanten en katholieken en zelfs studenten, leraren en ambtenaren in een oecumenische en multiculturele gemeenschap samen te brengen.
De held in deze tekst is Cieszyn: een dubbele stad die een algehele metamorfose doorgaat. Laten we er heen gaan!
Veelbelovende toekomst
Het is december 2012. “Goed, laten we beginnen”, zegt Michał Paluch. “Laten we een schaduwspel doen, volg elkaar, leer elkaar kennen in de beweging.” De 2.400 middelbare scholieren maken zich op om een vragenlijst in te vullen. Ze vullen in wie in hun omgeving de leiders zijn, de jonge buitengewone persoonlijkheden die in staat zijn grensoverschrijdende projecten te leiden. Michał hoopt een honderdtal personen te kunnen selecteren en een parlement van Pools-Tsjechische jongeren te kunnen vormen.
En daarna … zullen de twee plaatsen, elk met een bevolking van ongeveer dertigduizend inwoners, samensmelten tot een stad van zestigduizend mensen in het centrum van een verenigd Europa. Een universitaire, multiculturele stad met meerdere religies, een prachtig verleden en een veelbelovende toekomst.
Twee aparte werelden
De twee oevers van de rivier de Olza zullen weer met elkaar verbonden zijn door een mooi rode tram, waar de inwoners van Cieszyn van hebben gedroomd. De mythe van een “Klein-Wenen” zal weer herleven, met zijn koetsjes en een acteur verkleed als keizer Franz-Joseph op het marktplein. Een middelbare school voor kinderen uit beide gemeenschappen en een jongerenfeest op de verjaardag van de toetreding tot de Schengenzone zullen het plaatje compleet maken.
Want het is op deze plek dat op 20 december 2007 geschiedenis werd geschreven toen de twee burgermeesters de slagboom bij de grens doormidden zaagden. De slagboom mag in stukken zijn gehakt, in de gedachten van de mensen bestaat hij nog steeds. De Polen spreken geen Tsjechisch en de Tsjechen hebben geen kennis van de Poolse taal: het lijkt alsof ze in één stad wonen, maar het zijn twee aparte werelden.
Workshop anti-corruptie
Michał is nu 31 jaar oud. Zijn schooltijd was tijdens het postcommunisme een nachtmerrie. De journalistiek betekende zijn vrijheid: een fiets, een fotocamera en een bandrecorder. Op 17-jarige leeftijd interviewde hij de in Cieszyn geboren adviseur van de Amerikaanse president Richard Pipers en de Poolse komiek Jerzy Stuhr, die er zijn carrière begon. De dag dat hij zijn diploma haalde, kreeg Michał ook een prestigieuze journalistieke prijs. […] Toen ging hij naar de Zomerschool voor Burgermaatschappijleiders, opgericht door de filosoof en Oxfordprofessor Zbigniew Pełczyńsk.“Voor de eerste keer werd me gevraagd wie ik was en wat ik wilde! En wie dat vroeg? De mentor van Bill Clinton!”
Als onderdeel van de zomerschool gingen de studenten naar Warschau en bezochten ze het kantoor van de premier, de president, de ministers en spraken ze met een aantal van de belangrijkste mensen van het land. De cursus werd afgesloten met een workshop over anti-corruptie. “Aan het eind van de psychologieles zei de klassenvertegenwoordiger: “Dit is ons eerste examen. We moeten een cadeau voor de professor kopen.” Ik pakte een van de folders en zei: “Jongens, dat idee wat jullie hebben heet juist corruptie.”*
Antigif tegen zwaarmoedigheid
In het Grensoverschrijdende Vrijwilligerscentrum legt Michał Paluch net de laatste hand aan een tekstboek over nieuwe leermethodes voor het werken met vrijwilligers. Het is zijn toekomstige proefschrift, een blauwdruk voor het samenwerken met jonge mensen en de gemeentelijke diensten. En zelfs over samen besturen.
Op een scherm in het centrum zijn beelden te zien van het Freestyle City Festival, waar alles drie jaar geleden begon. “Ik keerde na mijn studie naar huis terug en kreeg een idee”, zegt Paluch. Meer dan driehonderd beoefenaars van actiesporten zouden naar Cieszyn komen. Motorfietsen zouden over het hoofd van Sint Floriaan op het marktplein vliegen. Motorrijders zouden van hellingen in de windige straten rijden. Tientallen evenementen zouden gedurende vier dagen plaatsvinden. Dit project zou iedereen verenigen. Het was de oplossing voor lokale problemen en kwesties. Een soort van antigif tegen zwaarmoedigheid en lokale problemen.
Tijdens de festivals van 2011 en 2012 werd er een netwerk opgezet van 120 jonge managers om het evenement te organiseren. Michał sluit zijn boekje en zegt: “Wat moest ik daarna met ze doen? Ik ben naar de burgemeester gegaan en heb gezegd: laten we een Europees project opzetten, een Grensoverschrijdend Vrijwilligerscentrum [Transgraniczne Centrum Wolontariatu – TCW, red.].”
Opleidingscentrum van Europees geld
De organisatie zetelt in een modern opleidingscentrum dat wordt gefinancierd met Europees geld. Er staat een multimediaprojector, een camera, een groene “freestyle” tribune (met een spiegel en een fietsbel) om het spreken in het openbaar te oefenen, laptops en wat stalletjes.
De jongeren komen rustig binnen. Ze gooien hun tas in hun hoek en nemen plaats op de poefs. Przemek Lose, 16 jaar oud en organisator van Pools-Tsjechische bijeenkomsten, heeft een rustige uitstraling: zijn project is sinds gisteren in kannen en kruiken. “Wat hier in het centrum gebeurt, is ongelooflijk”, zegt hij. “Het is geen school, geen cultureel centrum, geen scoutingclub, geen schuilplaats, het is iets compleet anders. Hier veranderen wij de stad!”
Grensoverschrijdend parlement
Petr Kantor doet denken aan een jonge Václav Havel. Klein, mager en geconcentreerd. Wij zitten in de Tsjechische theesalon in Cieszyn. Petr is 35 jaar en heeft dramaturgie en management in Japan gestuurd. Hij heeft les in Ostrava [de op twee na grootste stad van Tsjechië, red.] gegeven. Dankzij hem hebben Poolse vrijwilligers onverwachte bezoekjes gebracht aan Tsjechische scholen: ze kwamen binnen met muziek en films, boden workshops aan en moedigden iedereen aan mee te doen. Daarna volgden ze een Tsjechische les.
Maar de opbouw van een gemeenschap verloopt langzaam. “De Tsjechische vrijwilligers zijn anders”, zegt Petr. “Ze werken in kleine groepjes, in hun eigen gemeenschap, vaak op scholen.” Toch verspreidt ook Petr folders rond op scholen en zoekt hij jonge leiders voor het grensoverschrijdende parlement, omdat het belangrijke stappen zijn in het veranderingsproces. Hij klinkt optimistisch: “In het naburige Karvina is een vrijwilligerscentrum opgezet naar het voorbeeld van het centrum in Cieszyn.”
Het graf van Łada Krumniklowa
Na de Tweede Wereldoorlog was er geen enkele communicatie tussen de twee plaatsen. In de jaren zestig, ter gelegenheid van de 1150e verjaardag de stad, werden de grensslagbomen tijdelijk geopend. Daarna zijn ze een tijdje op belangrijke communistische feestdagen open gegaan, meestal op 1 mei.
Tot het tragische jaar 1968. Op de begraafplaats aan de andere oever van de Olza bevindt zich het graf van de Poolse journaliste Łada Krumniklowa uit Český Těšín die op 1968 de Poolse soldaten opriep om: “Niet op het volk te schieten. Er is geen contrarevolutie hier. Dit is een onwettige, verschrikkelijke bezetting van een soevereine staat.” Ze werd gearresteerd en gedwongen als klerk te werken voor een klein salaris. Haar graf is een belangrijke ontmoetingsplaats geworden.
Stad groeit weer aan elkaar
In de vroege jaren 90 creëerde de Pools-Tsjechische vereniging “Solidariteit” banden tussen de bevolking en werd het theaterfestival Na Granicy [Op de grens, red.] opgericht. Daarna werd de verbondenheid dankzij geld van de Europese fondsen voor de aanleg van weg en infrastructuur geconcretiseerd.
Tegenwoordig worden er meerdere gezamenlijke evenementen georganiseerd: van wandeltochten tot basketbaltoernooien. De Poolse bibliotheek książnica cieszyńska organiseert ontmoetingen met ooggetuigen van belangrijke gebeurtenissen uit de recente geschiedenis en městská knihovna, de Tsjechische gemeentelijke bibliotheek, heeft debatten met namen als “De Tsjechen en de Polen: onafhankelijk samen”. De stad groeit weer aan elkaar. Langzaam. Het is alleen dat de jongeren zouden willen dat het wat sneller zou gaan.
