Partijen in ernstige legitimiteitscrisis

De impasse rond de presidentsverkiezing in Italië waar op 20 april een einde aan is gekomen met de herverkiezing van Giorgio Napolitano en met het aftreden van de leider van de Democratische Partij, laat zien in welke crisis het Italiaanse politieke partijenstelsel verkeert. Een hervorming van de kieswet is daarom hoognodig.

Gepubliceerd op 22 april 2013 om 14:55

Onze democratie staat voor een tweesprong met grote en verstrekkende gevolgen, en de crisis van de parlementaire democratie is hier een teken van. Een crisis die op haar beurt een onherroepelijk gevolg en een weerspiegeling van de partijencrisis is. Deze manifesteert zich via het onvermogen van de partijen om de verschillende standpunten op een lijn te brengen, zowel binnen de partijen als tussen de partijen onderling. De Weimarrepubliek viel ooit over dit onoverkomelijke struikelblok en het tragische resultaat ervan is bekend.

In het Italië van 2013 zijn we getuige van een nieuwe versie van de onregeerbaarheid van het parlement en het disfunctioneren van zijn democratische instrumenten: akkoorden, compromissen tussen partijen en meerderheidsbesluiten. De crisis, die al dreigde toen de partijen er niet in slaagden een regering te vormen na de verkiezingen van februari, barstte pas echt los rond de presidentsverkiezing. Dat wil wat zeggen: bij de presidentsverkiezing werden de partijen immers genoodzaakt om het politieke spel rechtstreeks te spelen. Ze konden niets uitstellen of rekenen op een extern gezag, zoals in het geval van de regeringsformatie, die conform de grondwet wordt gestuurd door de president.

Overtuiging dat partijen overbodig zijn

De partijen zijn er niet in geslaagd om akkoorden en compromissen te sluiten en beslissingen bij meerderheid te nemen. Daar zijn verschillende redenen voor. Voor een deel heeft het te maken met de recente geschiedenis van ons land, dat de afgelopen twintig jaar werd gedomineerd door Berlusconi, die oligarchische praktijken en corruptie in de hand werkte. Hierdoor zijn antipartijbewegingen ontstaan, onder andere omdat nieuwe communicatiemiddelen een directe relatie tot stand heeft gebracht tussen de publieke opinie enerzijds en politieke leiders en instellingen anderzijds. Dit heeft zelfs geleid tot de overtuiging dat politieke partijen overbodig zijn, dat er een directe parlementaire democratie mogelijk is, zonder bemiddeling van partijen.

Crisis van de parlementaire democratie

Om al deze redenen zijn de partijen zwak en nog verder verzwakt. Er is sprake van een aantasting van hun legitimiteit maar ook van hun structuren en leiderschap, van hun geloofwaardigheid en gezag. Een aantasting die is versterkt door het onvermogen om een regering te vormen en enorme proporties heeft aangenomen door het misplaatste akkoord dat de Partito democratico [Democratische Partij] met de Popolo della libertà [Volk van de Vrijheid] wilde sluiten om een gezamenlijke presidentskandidaat naar voren te schuiven. Dit misplaatste akkoord heeft nog maar eens aangetoond dat degenen die dit bedachten en propageerden werkelijk niet hebben begrepen in wat voor Italië zij leven, het Italië van na de afgelopen verkiezingen. Zij hebben niets begrepen van de crisis van de parlementaire democratie en gedroegen zich daarom net als vroeger, toen partijsecretariaten beslissingen namen en de parlementsleden gewoon de lijn van de partij volgden. Deze misvatting is een grote fout geweest.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Verbrokkeling partijen is onstuitbaar

En nu is alle hoop weer gevestigd op Napolitano. Dit bevestigt nogmaals dat het parlement niet in staat is uit deze impasse te komen en de democratie te besturen zonder hulp van een hoger gezag. Volgens journalist Massimo Giannini is er een metamorfose van het presidentieel systeem aan de gang. Wellicht moeten we nog eens ons licht laten schijnen over de politieke instellingen omdat door de democratie van het internet de verbrokkeling van de partijen onstuitbaar is; en dit fenomeen is niet van voorbijgaande aard. Vandaag de dag wordt het hele politieke spel live gespeeld: tussen het parlement en het internet. Met als voorspelbare uitslag een gebrek aan discipline, het inspelen op onderbuikgevoelens en een onvermogen om beloften na te komen en te onderhandelen. Alleen de partijen met een sterke leider kennen meer discipline en eenheid; paradoxaal genoeg zijn de partij Volk van de Vrijheid en de Vijfsterrenbeweging gedisciplineerder en eensgezinder dan de Democratische Partij, die van alle partijen het minst afhankelijk is van autoritaire leiders en het meest bloot staat aan instabiliteit.

Hervorming kieswet moet nu plaatsvinden

De Democratische Partij is een weerspiegeling van de crisis van de parlementaire democratie. Het is moeilijk te bedenken hoe dit gebrek aan gezag kan worden overwonnen. Daarom is het nu meer dan ooit van belang dat de betekenis van dit kritieke moment wordt ingezien en dat daar ook naar wordt gehandeld: de hervorming van de kieswet moet nu plaatsvinden. Deze kieswet is het schandaal waarover dit parlement is gestruikeld en waarover elk toekomstig parlement zal blijven struikelen, juist omdat deze de versnippering versterkt.

Maar ook als de kieswet wel wordt hervormd, kan men niet ontkennen dat hiervoor eerst een onmiskenbaar presidentieel systeem moet worden opgezet. Het is te hopen dat wie de verantwoordelijkheid voor onze instellingen heeft, zich bewust is van de ernst van dit uitzonderlijke moment en in staat is deze penibele situatie correct in te schatten.

Contesto

Het failliet van de partijen, de nederlaag van Grillo

Volgens Linkiesta is de eerste herverkiezing van een president in de 67-jarige geschiedenis van de republiek “de zoveelste vergissing van een onbekwame politieke klasse, die zelfs niet in staat is de taken die de Grondwet haar oplegt te vervullen”. Nadat ze er eerst al niet in zijn geslaagd om de financiële noodsituatie van november 2011 aan te pakken en het roer moesten overlaten aan het zakenkabinet van Mario Monti,

omdat ze de roep om vernieuwing van het land niet begrepen, zijn de Democratische Partij en het Volk van de Vrijheid nu opnieuw onder leiding van een bewindvoerder gesteld. Deze keer door Beppe Grillo. Niet toevallig gaat het dramatische populariteitsverlies van de belangrijkste leiders gepaard met een ongekende opkomst van de Vijfsterrenbeweging. Een opkomst die vooral te danken is aan miljoenen partijoverschrijdende proteststemmen.

Stefano Folli, van het dagblad Il Sole 24 Ore, is een heel andere mening toegedaan. Volgens hem heeft Beppe Grillo “de strijd die hij enkele uren geleden nog leek te winnen uiteindelijk verloren”. “Grillo’s doel was strategisch. In eerste instantie wilde hij de Democratische Partij en vervolgens het gehele partijenstelsel destabiliseren”, door de jurist Stefano Rodotà als presidentskandidaat te kiezen om daarmee een deel van het linkse electoraat aan te trekken. Nu vreest Grillo, zo stelt Folli,

dat de herverkiezing van Napolitano ertoe zal leiden dat dit failliete systeem een essentiële duw in de juiste richting krijgt […] en dat een sterke president in staat zal zijn om de partijen bij zinnen te brengen en hen te verplichten om de hervormingen uit te voeren die ze tot nu toe weigerden.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp