Beklimming geblokkeerd door natiestaten

Volgens de directeur van het Duitse weekblad Die Zeit, Josef Joffe, is het vuur van de Europese eenwording gedoofd door de weigering van de lidstaten om hun soevereiniteit op te geven.

Gepubliceerd op 9 mei 2013 om 10:00

Ik moet beginnen met het corrigeren van mijn vriend Niall. Hij zit ernaast als het om het telefoonnummer gaat, want dat bestaat wel degelijk. Het telefoonnummer is van Catherine Ashton. Je kunt het bellen en dan hoor je een computerstem: voor Duitsland, druk op één; voor Frankrijk, druk op twee – zo weet je meteen weer hoe het er met Europa voor staat.
Laat me nog iets anders zeggen. Ik denk dat Europa een prachtig idee was. Zeus, de God der Goden, heeft zijn huwelijk immers op het spel gezet door er vandoor te gaan met Europa – een vrouw waar hij smoorverliefd op was. En de Romeinse dichter Ovidius zingt: “Tot in de open zee droeg hij zijn prijs … haar rechterhand greep een hoorn vast, de andere hand steunde op zijn rug”.

Europa: prachtig idee

Europa was ook eeuwen later nog een prachtig idee, toen het besloot zich te verenigen na de twee meest moordzuchtige oorlogen uit de geschiedenis. Wat een fantastisch verhaal. Eerst integreerden zes landen hun kolen- en staalproductie. Vervolgens schiepen ze langzaam een gemeenschappelijke markt voor goederen, diensten en mensen; de democratie volgde à la Daniel Cohn-Bendit met een Europees Parlement, en tenslotte voerden ze de euro in, wat het einde betekende van de franc, de peseta en de drachme. Nu zijn er zevenentwintig lidstaten. De euro regeert van Portugal tot aan de grenzen van Polen. Wat is de volgende stap? Natuurlijk, de Verenigde Staten van Europa.
[Daniel Cohn-Bendit roept 'Ja!’ in het publiek]
Fout! Europa brokkelt af voor onze ogen. Het grootste experiment sinds de dertien Amerikaanse koloniën E Pluribus Unum werden, staat nu voor zijn dodelijkste crisis. Waarom is deze schijnbaar onverbiddelijke mars van de vooruitgang tot stilstand gekomen?

Bergbeklimming in de Rocky Mountains

Stel je de integratie voor alsof het om een bergbeklimming gaat in de Rocky Mountains of de Alpen. In het begin en in het voorgebergte is het nog leuk en makkelijk. Maar naarmate we stijgen wordt het steeds lastiger en wordt de lucht ijler. Tenslotte bereiken we de rotswand, de noordwand van de Eiger in Zwitserland bijvoorbeeld – een rots die de kern van de nationale soevereiniteit uitmaakt.
Dit is waar we vandaag de dag zijn, met de euro - de creatie waar we het meest trots op mogen zijn, maar die op het punt staat ons te begraven. We zijn te ver gegaan, dus wat moeten we nu doen? Er zijn slechts drie opties: terugtrekken, stoppen of aanvallen. Val je de top aan en klim je naar de Verenigde Staten van Europa? “Kijk eens even naar die club van zeventien lidstaten”, gromt de berg, “het zijn allemaal achterblijvers, mislukkelingen, kreupelen en meelifters.” En omdat het een zeer goed opgeleide berg is, voegt hij eraan toe dat er geen ware eenwording mogelijk is zonder oorlog, waarin de sterkste elementen de rest dwingen in één enkele staat op te gaan.

Merkel is geen Bismarck

Dat is wat er in Italië en Duitsland is gebeurd, en – uiteraard – zoals Daniel al heeft gezegd, in de Verenigde Staten, waar de burgeroorlog feitelijk een oorlog van nationale eenwording was. Maar zo'n oorlog zal zich in Europa niet voordoen, en daar mogen we God dankbaar voor zijn. De Europese toekomst kent geen Bismarck of Lincoln. En Frau [Angela] Merkel is natuurlijk geen Bismarck.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Maar wat vertelt deze dodelijke crisis ons dan? Zij zegt dat je de top niet kunt bereiken, tenzij je daartoe bereid en in staat bent. Maar dat ben je niet en zal je ook nooit zijn, omdat: (a) je het grootste deel van je democratische soevereiniteit niet kunt en wilt opgeven, namelijk de bevoegdheid om belastingen te heffen en uitgaven te doen; en (b) je om te beginnen al geen deel uitmaakt van één en hetzelfde klimgezelschap. Slechts twee, drie of vier van jullie hebben de discipline en het uithoudingsvermogen om door te zetten. De rest is te zwaar, te lamlenig of buiten adem.

Laten we daarom maar afstappen van die berg-metafoor. Het politieke punt is dat Europa failliet is, en dat Duitsland geen zin heeft en ook niet in staat is om voor de rest te betalen. Zelfs Frankrijk is failliet. Bovendien willen de achterblijvers niet teruggaan naar het basiskamp om in vorm te geraken via een zeer pijnlijk bezuinigingsregime dat al zoveel van hun regeringen heeft laten vallen.

Hardnekkige veerkracht

Het grootste probleem is de hardnekkige veerkracht van de natiestaat, die niet van wijken wil weten als de kern van zijn soevereiniteit op het spel staat. Geld is, zoals de Duitsers zeggen, het punt waarop de vriendschap stopt, en dat geldt ook voor de integratie. De Europese Unie bevindt zich niet langer in het voorgebergte, maar staat voor de noordwand van de Eiger.

Is Europa nu dus geschiedenis? Dat weten we nog niet. Maar we weten wél één ding: dat het experiment in één opzicht heeft gefaald, omdat die prachtige droom uit de jaren vijftig – omhoog, omhoog en wegwezen – is gebotst op de nare werkelijkheid van de natiestaat, die van geen wijken wil weten. En het is waar: hoeveel Fransen, Italianen, Duitsers, Polen enzovoorts willen tweeduizend jaar geschiedenis achter zich laten? Wie wil er nu liever vanuit Brussel worden geregeerd dan vanuit zijn of haar eigen hoofdstad?

Laat me besluiten met een gebed. Laten we bidden dat de onvermijdelijke ondergang van de euro, het meest ambitieuze onderdeel van het experiment, de rest van de unie niet met zich mee zal sleuren. En laten we – met Zeus – bidden dat Europa wordt gered van de boze zee en zich kan neervleien in een gezellig haventje, omdat Europa die zee – de natiestaat – niet kan overwinnen. Maar als zij verdrinkt, zullen Canada en de Verenigde Staten niet bloeien. Amen. Dank u.

Dit artikel is de transcriptie van de bijdrage van Josef Joffe als “voorstander” in het Munk Debat over de vraag of het Europese experiment is mislukt. Het maakte deel uit van het omslagartikel van het tijdschrift Il Sole 24 Ore over “Europa onder vuur”, dat in april 2013 is verschenen.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp