Stille geboorte Federaal Europa

Vergeet de wijzigingen die Angela Merkel in het Verdrag van Lissabon wil doorvoeren of het begrotingsgeharrewar van David Cameron. De markantste gebeurtenis tijdens de Europese top in Brussel van afgelopen week was dat Europa een belangrijk stap voorwaarts heeft gezet om uit te groeien tot één staat.

Gepubliceerd op 3 november 2010 om 12:19

Terwijl in onze krantenkoppen de nationale [Britse] politiek domineert, hebben zich in Europa ware historische gebeurtenissen voorgedaan. Groot-Brittannië mag dan zijn eerste coalitieregering in 70 jaar hebben, Europa heeft iets veel indrukwekkenders gepresteerd. De EU heeft een zeer beslissende stap gezet om uit te groeien naar een ware unitaire staat, door het voornaamste beleid op het gebied van belastingen en overheidsuitgaven van nationaal niveau over te hevelen naar federaal niveau.

Dat een van de meest controversiële besluiten in de moderne Europese geschiedenis werd genomen haast zonder dat daar enige aandacht van het publiek of ook maar een debat aan voorafging. Dat is een eerbetoon aan de top-down-stijl van regeren die door de politieke elite van de EU werd geperfectioneerd. De EU-versie van de elitaire representatieve democratie zou, ondanks haar overduidelijke nadelen, de geschiedenis nog wel eens kunnen ingaan als een succesvoller mechanisme om met de complexe compromissen om te gaan in een wereld vol enorme geopolitieke veranderingen dan de meer populistische modellen in de VS en het Verenigd Koninkrijk.

Vangnet om Europa van de afgrond te redden

Zoals tegenwoordig wel vaker het geval is, begint het verhaal met de financiële crisis. Na het omvallen van Lehman Brothers in 2008 leek het haast onvermijdelijk dat de financiële paniek zou overslaan naar Europa en daar een bedreiging zou gaan vormen voor de overlevingskansen van de euro. De crisis trof Europa in het najaar van 2009 en bereikte in het weekend van 8 en 9 mei van dit jaar een hoogtepunt, toen bleek dat de Griekse regering niet langer in staat was haar schulden af te lossen op de eerstvolgende vervaldatum, te weten maandag 10 mei.Europese leiders beseften dat als Griekenland in gebreke zou blijven, er direct een run zou ontstaan op elke bank, niet alleen in Griekenland, maar ook in Ierland, Portugal, Spanje en Midden-Europa. Het zou een kwestie van dagen of zelfs uren zijn voordat de euro’s bij banken in Griekenland, Spanje en Italië nog slechts een fractie waard zouden zijn vergeleken met de euro’s van Duitse en Nederlandse banken. Feitelijk zou de euro daarmee ophouden te bestaan.

Europa stond dus aan de rand van de afgrond, die avond van 9 mei. Maar de Europese leiders creëerden een mechanisme ter waarde van 750 miljard euro, om de lidstaten te redden die niet in staat bleken voldoende geld te werven bij particuliere investeerders. Nog belangrijker was dat bondskanselier Angela Merkel haar principes inslikte en ermee instemde om de ‘no bail-out clausule' op te schorten. Die clausule was destijds juist opgenomen in het Verdrag van Lissabon ter geruststelling van het Duitse publiek dat zij niet financieel verantwoordelijk zouden worden voor de spilzuchtige regeringen van de 'Club Med' als ze de euro zouden accepteren. Minstens zo verbazingwekkend was dat de Britse minister van Financiën instemde met het programma voor gemeenschappelijke EU-leningen en met het overdragen van bevoegdheden aan Brussel voor het toezicht op nationale belastingen en overheidsuitgaven, waarmee feitelijk een federale EU-begroting werd gecreëerd. “Het was echt een avond vol wonderen”, zei Emma Bonino, voormalig Eurocommissaris uit Italië.

Nieuwsbrief in het Nederlands

Permanente collectieve garantstellingen

De deal om de euro te redden zou echter nooit overeind kunnen blijven staan zonder enige vorm van toezegging wat betreft permanente collectieve garantstellingen voor leningen van regeringen in de eurozone. Dergelijke garantstellingen zouden op hun beurt niet kunnen functioneren zonder mechanismen voor fiscale overdrachten in de eurozone. Duitsland en andere kredietverstrekkende landen zouden nooit instemmen met dergelijke overdrachten zonder een aanzienlijk grotere centrale controle op de begrotingen dan ooit eerder was gesuggereerd.

Tijdens de EU-top in Brussel van afgelopen weekend werd er in principe overeenstemming bereikt over deze mechanismen. De meeste [Britse] krantenkoppen repten echter over minder belangrijke onderwerpen, zoals de pogingen van David Cameron om de kortingen op de Britse begroting te verdedigen en de wijze waarop Angela Merkel vasthield aan haar wens om de EU-verdragen aan te passen. Het werkelijke verhaal was echter dat Duitsland opnieuw bakzeil had gehaald. De top besloot dat geen enkel land kon worden gedwongen om de euro op te geven omdat het zijn schulden niet kon afbetalen.

Hoewel niemand precies kan vertellen wat er is besloten, zelfs de regeringsleiders niet, was het gevolg wel dat de EU permanente mechanismen zou gaan opzetten voor onderlinge financiële steun binnen de hele eurozone en dat die in toekomstige EU-verdragen zouden worden vastgelegd. Angela Merkels vasthoudendheid wat betreft het wijzigen van verdragen versterkt de toezeggingen voor toekomstige reddingsoperaties alleen maar en daarmee beschermt ze de Duitse belastingbetalers niet bepaald tegen de financiële gevolgen. Door het expliciet aanpassen van de clausule over de reddingsoperaties zorgen de wijzigingen van Angela Merkel ervoor dat het fiscale EU-federalisme onherroepelijk rechtskracht krijgt.

Vooruitgang Europese integratie door crises

Waarom zouden Duitse politici instemmen met zulke dure nieuwe verplichtingen? Daar zijn twee redenen voor. Ten eerste zijn de Duitse industrie en de financiële sector bijzonder afhankelijk van de stabiliteit en welvaart binnen de eurozone. Bovendien beschouwt de Duitse politieke en zakelijke elite politieke eenwording al langer als uitgesproken lotsbestemming.Maar de Duitsers zijn niet gek. Ze zullen er zeker niet mee instemmen om permanent borg te staan voor de minder fortuinlijke EU-lidstaten zonder een veel hechter financieel toezicht. De voorwaarde voor fiscaal federalisme wordt een mate van politieke centralisatie die momenteel misschien nog moeilijk voorstelbaar is, maar die steeds onvermijdelijker lijkt te worden.

Zo valt het nauwelijks voor te stellen dat de verschillende lidstaten sterk uiteenlopende pensioenleeftijden kunnen blijven hanteren of grote verschillen in bijstandsuitkeringen of zorgverzekeringen, als de kosten van dit beleid gezamenlijk worden gegarandeerd. Vanuit puur economisch oogpunt bezien is het stapsgewijs toegroeien naar een pensioengerechtigde leeftijd van 67 jaar in heel Europa een van de meest bemoedigende gevolgen van de financiële crisis. De Europese integratie heeft steeds vooruitgang geboekt door crises en na de crisis in de eurozone van dit jaar is een flinke stap voorwaarts naar fiscaal en politiek federalisme onherroepelijk. Laat dat nu precies de bedoeling zijn geweest van de scheppers van de euro.

Tags

Are you a news organisation, a business, an association or a foundation? Check out our bespoke editorial and translation services.

Ondersteun de onafhankelijke Europese journalistiek.

De Europese democratie heeft onafhankelijke media nodig. Voxeurop heeft u nodig. Sluit u bij ons aan!

Over hetzelfde onderwerp