Kies een taal
Het is onmogelijk Vladimir Linderman een gebrek aan ideeën of enthousiasme te verwijten. Hij was het die de gemoederen onlangs hoog liet oplopen met zijn idee over een referendum om het Russisch als tweede officiële taal in Letland te legaliseren. Dat het referendum mislukte, verbaasde niemand. De kern van de huidige zorgen wordt gevormd door degenen die niet-staatsburgers worden genoemd.
Hij zou willen dat deze ‘vreemdelingen’, meestal personen met de Russische nationaliteit, zonder Lets of ander staatsburgerschap, automatisch een Lets paspoort zouden kunnen krijgen. [Letland maakt onderscheid tussen staatsburgerschap en nationaliteit. Met staatsburgerschap behoor je tot een land terwijl de nationaliteit afhangt van etnische criteria, red.].
Hoewel het Kremlin de volgens hun beklagenswaardige situatie van de stateloze Russischtaligen betreurt, lijkt de meerderheid van de niet-staatsburgers eigenlijk liever niets te willen veranderen.
"Ik ben niet in het juiste gezin geboren"
Marina Afanasenko (51) werkt als straatveger. Tussen het straatvuil liggen delen van verkiezingsposters die eraan herinneren dat Riga zich opmaakt voor de gemeenteraadsverkiezingen [op 1 juni, red.]. Maar voor Marina zijn die stukken papier slechts rommel. Want zij mag niet stemmen.
“Mijn man en ik beschouwen de verkiezingscampagnes als een enorme televisieshow. Iedere avond zitten we voor de tv om te kijken wie er gekozen wordt en wie er in de coalitie komt. Maar wij hebben zelf al twintig jaar lang geen enkele invloed op dat proces”, zucht Marina.
Zij is een van de 300.000 niet-staatsburgers. “En dat allemaal omdat ik niet in het juiste gezin geboren ben”, legt ze uit. Haar Russische ouders emigreerden naar Letland dat tussen 1947 en 1952 door de Sovjets werd bezet. Toen de onafhankelijkheid werd hersteld, werden alleen de mensen die Letse burgers waren voor 17 juni 1940, datum van de eerste Sovjetbezetting, als burgers erkend. En deze wet is automatisch van toepassing op hun nakomelingen.
“Ik kan nog begrijpen dat mijn ouders, die immigranten in dit land waren, geen staatsburgerschap konden krijgen, maar ik en mijn kinderen zijn in Letland geboren. Wij zijn niet verantwoordelijk voor wat er voor onze geboorte is gebeurd”, stelt Marina.
Het paarse paspoort van een stateloze
Om staatsburgerschap te kunnen krijgen moet er eerst een schriftelijk examen over de taal en de geschiedenis worden afgelegd. Maar zelfs als Marina Lets leerde, zou er een ander probleem overblijven. Zij zou niet kunnen erkennen dat de Sovjet-Unie Letland bezette, het juiste antwoord op een vraag uit de geschiedenistoets. “Ik denk echt dat er geen sprake was van bezetting. Letland heeft zich vrijwillig bij de Sovjet-Unie aangesloten. Waarom wordt ik gedwongen te liegen?” vraagt haar man zich af zich af.
Kristine is een jonge Russischtalige van in de dertig. In tegenstelling tot Marina kan het haar weinig schelen of er nu wel of geen sprake was van bezetting. Zij komt net uit het Letse nationalisatiebureau waar ze zojuist haar geschiedenistoets heeft afgelegd.
“Ik ben geslaagd”, juicht ze. Tussen nu en drie-vier maanden zal ze hier terugkomen om haar paarse paspoort van stateloze tegen een blauw Lets paspoort te ruilen. Maar Kristine maalt niet om de kleur van haar paspoort. “Ik denk dat ik binnenkort naar Groot-Brittannië vertrek, en als Lets staatsburger is dat veel gemakkelijker.” Ze voldoet volledig aan het typische beeld van een niet-staatsburger die voor het Letse examen slaagt.
“De naturalisatieaanvragen nemen toe als de voordelen van een Lets staatsburgerschap duidelijker worden. In 2005 bijvoorbeeld [een jaar na toetreding tot de EU], vroegen ongeveer 20.000 niet-staatsburgers om naturalisatie. Drie jaar later, toen de Gemenebest van Onafhankelijke Staten, en later ook Rusland, de niet-staatsburgers verzekerde dat zij vrijgesteld waren van visumplicht, daalde het aantal aanvragen sterk”, legt het hoofd van het Letse naturalisatiebureau uit. In de afgelopen jaren lieten nauwelijks meer dan 2000 mensen per jaar zich naturaliseren.
Parlement voor rechten van statelozen
Een van de nieuwe ideeën van de steungroepen voor niet-staatsburgers zijn alternatieve verkiezingen. Het congres voor niet-staatsburgers wil die dit jaar organiseren, als de Letten hun gemeenteraadsleden kiezen. Doel van deze beweging is het creëren van een parlement dat zich zou kunnen bezighouden met de rechten van de niet-staatsburgers.
“Iedere inwoner van de EU die ten minste een jaar in Letland woont, kan stemmen en zelfs gekozen worden. En ik kan dat niet, hoewel ik hier geboren ben en hier mijn hele leven lang al woon”, zegt Vladimir Linderman.
Het is moeilijk te geloven dat de vriendelijk ogende man, die zo goed Lets spreekt, degene is die dreigde zichzelf op te blazen op de toren van de Sint Pieterskerk in 2001, ten tijde van het proces tegen de Russische bolsjewieken in Letland.
“Ik heb besloten om de Russische nationaliteit aan te vragen”, begint hij. “In Rusland kun je vanaf je 55e met pensioen, terwijl je in Letland moet wachten tot je 65 jaar bent”, voegt Marina daaraan toe. Blijft er nog een vraag over: zou Rusland hem wel willen hebben?
