Kies een taal
Het volgende speelde zich af op een donderdag om zeven uur ’s morgens. In een van de treinen tussen Zürich, het financiële hart van Zwitserland, en de hoofdstad Bern was er geen enkele zitplaats meer vrij in de eerste klas. Bijna overal elders zou deze trein vol zitten, en daar zou het dan ook bij blijven. Toch lijkt het erop dat Zwitserland een uitzondering is. Voor inwoners van dit eilandje van Europese voorspoed zijn overvolle treinen en files die bepaalde routes stilleggen een duidelijk signaal geworden dat er dingen niet goed gaan, dat de welvaartstaat uit haar voegen dreigt te barsten. Oftewel: ze hebben het gevoel dat dit Alpenstaatje niet voldoende ruimte biedt om iedereen op te vangen en dat het daarom hoog tijd is om orde op zaken te stellen aan de grens. Deze discussie hoor je op straat, maar ook in hogere regeringskringen. Functionarissen laten in hun politieke agenda doorklinken waar extreemrechts al jarenlang op hamert.
Immigranten zijn motor van de economie
Op 9 juni 2013 hebben de Zwitsers zich in een referendum in grote meerderheid uitgesproken voor een aanscherping van hun wet op asielaanvragen. Zwitserland is in vergelijking met andere EU-lidstaten altijd bijzonder ruimhartig geweest in het opvangen van politieke vluchtelingen. Het referendum van zondag 9 juni is slechts een druppel op de gloeiende plaat van alle maatregelen die de politieke elite probeert door te voeren als antwoord op de groeiende vrees van burgers. De ingrijpendste maatregel, die ook voor de meeste irritatie in Brussel heeft gezorgd, blijft de toepassing van de beschermingsclausule, op basis waarvan Zwitserland het aantal werkvergunningen voor de lange duur beperkt voor arbeiders uit de Europese Unie, onder andere voor Spanjaarden. In de loop van de komende 18 maanden zal er door middel van drie referenda worden besloten of buitenlanders de Zwitserse grens al dan niet mogen passeren. Ze dragen bij aan een herdefiniëring van de identiteit van een land waarin immigranten (23% van de bevolking, voornamelijk Europees en in meerderheid Duits) al sinds mensenheugenis de motor van de economie zijn.
De beschermingsclausule in kwestie is vooral een symbolische maatregel. Het gaat daarbij om krap drieduizend mensen die, totdat de beperking in 2014 afloopt, in elk geval een aanvraag kunnen indienen voor de korte duur.
De hiervoor verantwoordelijke politici geven toe dat het idee achter deze maatregel was om de bevolking gerust te stellen en om te laten zien dat ze in staat zijn het lot van hun land in eigen hand te nemen. Met andere woorden, om maatregelen te treffen waarmee ze het komen en gaan van arbeiders kunnen controleren, ook al verzetten ze zich daarmee tegen Brussel.
Praktisch geen werkloosheid
De financiële problemen van de EU-lidstaten hebben grotendeels bijgedragen aan het feit dat deze vrees zo is gegroeid. De storm die in de rest van Europa in kracht toeneemt, passeert Zwitserland op grote afstand. De Zwitserse economie doet het nog steeds goed (prognoses melden een groei van 1,2 procent). Er is praktisch geen werkloosheid (ongeveer 3 procent) en de zo bijzondere vorm van directe democratie garandeert een benijdenswaardige politieke stabiliteit. De Zwitserse samenleving is bang dat hordes buitenlandse arbeiders, al dan niet geschoold, het feest nu komen vergallen. Als het in hun landen van herkomst niet goed gaat, zullen ze haast wel naar Zwitserland moeten komen, denken de Zwitsers. Door de bevolking te raadplegen kunnen sommige van deze aannames worden bevestigd. In de grote steden in Zwitserland hoor je steeds meer vreemde talen door elkaar en Spaans, wat Juan Crevillén bijvoorbeeld spreekt, is er zeer gangbaar. Deze jongeman is architect en werkt sinds twee jaar bij een architectenbureau in Zürich. Hij verdient ongeveer drieduizend euro netto per maand en vertelt er meteen maar bij - voor degenen die zouden willen emigreren - dat het leven in Zwitserland een stuk duurder is.
Discussie over ‘gevaarlijke buitenlanders’
Zwitserse werkgevers zijn tegen restricties op het recht van binnenkomst. Ondernemers zijn juist van mening dat het een goede zaak is als er meer bekwaamheden zijn. Volgens Thomas Daum, directeur van de Zwitserse Werkgeversunie (UPS) wordt 2014 een doorslaggevend jaar, omdat een aantal verkiezingen zal leiden tot een herdefiniëring van de identiteit van het land. Hij denkt dat het ergste nog moet komen en dat de toepassing van de beschermingsclausule nog het minste van de kwaden is. “Die duurt immers maar een jaar. De grote vraag blijft: wat zal er de komende maanden gebeuren als gevolg van de stemmingen tegen immigratie? Onze arbeidsmarkt is niet klein, maar ook niet groot genoeg om onze economie te laten draaien”, vindt Thomas Daum. Grote farmaceutische concerns, de banksector en industriële fabrikanten van machines voor de export – de voornaamste pijlers van de economie – kunnen gewoon niet functioneren zonder arbeiders uit het buitenland.
De sterke argumenten waarmee mensen komen aandraven die de toeloop van buitenlanders willen beperken kunnen zo van tafel worden geveegd. De treinen zitten niet vol omdat er meer mensen reizen, maar omdat de dienstregeling is verbeterd. Het idee dat de aanwezigheid van buitenlanders sociale dumping in de hand werkt, dat wil zeggen een achteruitgang in de verworvenheden van werknemers, is een fenomeen dat werkgevers ontkennen en dat volgens de vakbonden kan worden opgelost, mocht het zich al voordoen, door meer inspecties. Wat de stijging van de criminaliteit betreft – Zwitsers laten de deuren van hun huizen niet meer open, zoals vroeger – die bestaat misschien wel. Toch viert de discussie over ‘gevaarlijke buitenlanders’ vooral hoogtij op het platteland, waar praktisch geen sprake is van diefstal of agressie. Dat illustreert eens te meer dat men bepaalde indrukken kan hebben die overdreven zijn in vergelijking met de werkelijkheid.
Forse demografische groei
Het extreemrechtse populisme zegeviert juist ver van de steden vandaan, domineert het parlement en houdt het debat over immigratie – net als het einde van het bankgeheim – al geruime tijd bovenaan op de politieke agenda in Zwitserland.
Natuurlijk, de Zwitserse bevolking groeit jaarlijks wel met enkele tienduizenden personen, in een land dat krap acht miljoen inwoners telt en waarvan de infrastructuur nog niet is aangepast aan de nieuwe aantallen burgers. “We zijn getuige van een forse demografische groei in het economische hart van het land, die duidelijk niet gepaard is gegaan met een passend woonbeleid, waardoor er een sterke stijging ontstond van de prijzen voor appartementen. Buitenlanders krijgen ook deze tendens in de schoenen geschoven", merkt Cesla Amarelle op, hoogleraar migratierecht aan de universiteit van Neuchâtel en parlementslid voor de socialisten. In de trein die terugrijdt naar Zürich zijn nog zitplaatsen vrij. Maar het is dan ook nog geen spitsuur.
Asielrecht
Zwitsers stemmen massaal voor verharding
Het was “een bij voorbaat verloren strijd”: zo ziet Le Temps de verharding van de asielwet, die op initiatief van de Groenen gisteren onderwerp was van een referendum. Met 79 procent van de stemmen hebben de Zwitsers “de zeven omstreden maatregelen goedgekeurd, die door het parlement als urgent waren bestempeld en vanaf eind september van kracht zijn”*, [aldus] het dagblad uit Genève, dat de voornaamste punten nog eens op een rij zet:
De asielaanvragen kunnen niet bij ambassades worden afgegeven, deserteren geldt op zichzelf niet langer als asielgrond, en “recalcitrante aanvragers” kunnen in specifieke centra worden geplaatst en geïsoleerd.
Le Temps merkt op dat terwijl links “zich verdeeld in de strijd begaf”, de rechts- nationalistische UDC:
meent dat dit massale ‘ja’ “de ongerustheid onder de Zwitserse bevolking weerspiegelt over het misbruik van het asielrecht”.
