Kies een taal
Zijn we verenigd in verscheidenheid of juist het tegenovergestelde? De onderhandelingen over het nieuwe Gemeenschappelijke Landbouwbeleid, het GLB, die onlangs in Brussel werden afgesloten, bevatten weliswaar enkele interessante nieuwigheidjes, maar zijn toch vooral een teleurstelling voor wie het milieu en kleinschalige duurzame landbouw aan het hart gaan. Bovendien werpen ze vragen op over Europa. Ze zetten ons het nadenken over hoe we onze toekomst zien, over wat we nu met elkaar delen en wat niet.
De hervorming, die gericht had moeten zijn op de kwaliteit van ons voedsel, de komst van nieuwe generaties landbouwers en de bescherming van het milieu en het land, heeft een historische kans laten liggen. Het publieke debat was uitvoeriger dan ooit, met deelname van het maatschappelijk middenveld en organisaties die hun mening luid en duidelijk verkondigden en voor het eerst met betrokkenheid van het Europees Parlement als vertegenwoordiging van de burger. Maar er zijn geen besluiten genomen - ofwel deze besluiten zijn overgelaten aan de lidstaten - waarmee een werkelijk groener en eerlijker landbouwbeleid wordt bewerkstelligt, en waarmee de publieke middelen (40% van de Europese begroting) worden besteedt aan collectieve goederen zoals het landschap, de kwaliteit van de grond en de volksgezondheid.
GLB slokt groot deel van begroting op
In plaats van in te gaan op de genomen beslissingen is het zinvol om te zien over welke kwesties géén beslissingen zijn genomen, maar waarin de lidstaten vrij zijn gelaten: de steun aan kleine landbouwers, de verlaging van de grootste steunbedragen (20% van de bedrijven kreeg 80% van de subsidies) of van het jaarlijkse maximumbedrag, de mogelijkheid om een flink deel van de voor plattelandsontwikkeling bestemde middelen (dat wil zeggen, voor innovatieve ecologische en sociale praktijken en productiemethoden) te besteden aan grondpacht (de rechtstreekse betalingen naar gelang de hoeveelheid grond in bezit) of aan particuliere verzekeringsvormen die schadelijk kunnen worden.
Het is nu aan de burgers om druk uit te oefenen op hun regeringen, de strijd is nog niet gestreden. Maar waarvoor dient een landbouwbeleid dat zo’n groot deel van de Europese begroting opslokt en zoveel onderwerpen bestrijkt en dat Gemeenschappelijk wordt genoemd, als het helemaal niet gemeenschappelijk is? Als het niet in staat is om sterke ideeën te ontwikkelen en ons geld uit te geven aan iets waar iedereen baat bij heeft? Aan collectieve goederen, of iets wat daarop lijkt? Sommigen zien in het uitblijven van bepaalde beslissingen zelfs een soort Europese ‘desintegratie’.
Leeuwendeel gaat naar grote bedrijven
Er zijn verschillende twistpunten die het GLB zou moeten aanpakken, waarin het een bemiddelende rol zou moeten spelen of ronduit voor de burger zou moeten opkomen. Het eerste zouden we de ‘agro-industrie versus de kleinschalige landbouw’ kunnen noemen. Er kan eindeloos over worden gebakkeleid of het al dan niet beter zou zijn geweest om alle boerenbedrijven te verplichten om een klein percentage (3, 5 of 7%) van hun terrein een ecologische functie te geven (for the record: het is 5 % geworden).
Maar waar hebben we het over als er enerzijds bedrijven zijn die 300.000 euro per jaar aan subsidies opstrijken terwijl kleine boeren een jaarlijkse bijdrage van maximaal 1.250 euro van hun overheid kunnen krijgen? Wat veranderen deze bedragen financieel gezien in een landbouwbedrijf? De honderdduizenden euro’s houden een niet-duurzaam systeem van monocultuur in stand terwijl de schamele duizend euro een ‘cadeautje’ lijkt dat beslist niets verandert in het werk en voortbestaan van een kleine boerderij. Veel administratieve verplichtingen zijn weliswaar afgeschaft voor kleine boeren, maar concrete steun is nog iets anders. Wat zij teruggeven in de vorm van gezond en goed voedsel, zorg voor het land en collectieve goederen is zoveel meer waard dan duizend euro per jaar. Het GLB lijkt op dit punt te zijn ‘veranderd om niets te veranderen’: het leeuwendeel gaat nog steeds naar de grote bedrijven.
Gevolgen voor kleine boeren in Azië en Afrika
Een tweede spanningsveld bestaat er tussen de landbouw van de oude lidstaten en die van de nieuwe, de landen uit Oost-Europa. De landbouw in deze nieuwe lidstaten is kwetsbaar, minder modern en kent daardoor nog een verscheidenheid aan gewassen en productiemethoden: ze hebben het recht om te groeien, maar ook om in zekere mate te worden beschermd. Er werd gesproken over ‘interne convergentie’ om subsidies gelijk te trekken, maar uiteindelijk wordt de beslissing ook in dit geval aan de lidstaten overgelaten.
En dan is er nog de kwestie van ‘Europa versus de ontwikkelingslanden’. Als we over de grenzen van ons continent kijken, zijn we als bij toverslag wél opeens een unie: er is geen enkel mechanisme ingevoerd dat moet toezien op de gevolgen van het handelsbeleid van het GLB (zoals exportsubsidies of kunstmatig lage prijzen) voor kleine boeren in Azië en Afrika.
Europa klampt zich vast aan lobby’s
Ook als het gaat om het afzwakken van de ‘vergroeningsmaatregelen’ voor landbouwpraktijken, het zogenoemde ‘greening’, zijn alle lidstaten verenigd. Het is weliswaar belangrijk dat het concept is ingevoerd, maar er zijn zoveel uitzonderingen voorzien in de uitvoeringsbepalingen dat uiteindelijk 60% van de Europese landbouwgebieden onder deze maatregelen uit kan komen. Het is een stap in de goede richting, maar vooralsnog slechts een verplichting op papier.
Hoewel er positieve aspecten te vinden zijn, zoals de reeds genoemde vermindering van de administratieve rompslomp of de verhoging van middelen voor jonge boeren, laat dit GLB toch een bittere smaak in de mond achter. Europa lijkt zich te blijven vastklampen aan oude vrijhandelstelsels en multinationale lobby’s, zonder de moed te hebben om echte veranderingen met nieuwe, mondiale en moderne vooruitzichten voor te stellen. Dit Europa heeft een Gemeenschappelijk Landbouwbeleid voortgebracht dat weinig gemeenschappelijks heeft, dat zich lijkt te verbergen achter de versnipperingen in plaats van een ambitieuze, nobele en strenge gemeenschappelijke koers voor te schrijven die in ieders belang is.
Kleine boeren staan er alleen voor
Op het gebied van voedsel en landbouw wil ditzelfde Europa dat we onze verschillen juist als uitgangspunt gebruiken om een eenheid te smeden, maar die eenheid moet duidelijk nog nader bepaald worden. Terwijl de kleine boeren er alleen voor staan en jongeren moeite hebben om de weg naar het boerenbestaan te vinden, blijft de agro-industrie domineren. De ontwikkeling van nieuwe sociale, economische en culturele paradigma’s en nieuwe modellen voor de landbouw en voedselproductie ligt volledig in handen van die burgers en landbouwers die wél over een flinke dosis goede wil en frisse ideeën beschikken. Welbeschouwd zijn zij wellicht de enigen die ons laten zien hoe de echte ‘Europese Unie’ van de toekomst eruit zal zien.
Vanuit Duitsland bezien
“Een gemiste kans”
De hervorming van het gemeenschappelijk landbouwbeleid die tijdens de Europese Raad van 27 en 28 juni is goedgekeurd, is nu niet bepaald de "ingrijpende verandering" waarover de Europese landbouwcommissaris Dacian Cioloş, ngo's en de Groenen spraken, meent ook de Frankfurter Allgemeine Zeitung. Voor het Duitse dagblad "is het zelfs geen echte hervorming". "Wat verandert er eigenlijk?" vraagt het zich af:
De subsidies voor de boeren worden voortaan sterker gekoppeld aan milieubescherming. Zij verliezen een derde van hun subsidies als ze vasthouden aan pure monocultuur en niet een (klein) deel van hun grond reserveren voor ecologische voorrangsgebieden, zoals heggen en braakland. […] Dat lijkt meer op een sprookje dan op de realiteit, [want] veel boeren voldoen waarschijnlijk nu al aan deze criteria. We kunnen dus beter zeggen, zoals sommige critici doen, dat het GLB slechts een groen likje verf heeft gekregen. Wat ontbreekt, [...] is een nieuwe grondslag voor het GLB, want de subsidies zijn allang niet meer gerechtvaardigd.
Deze "minieme hervorming" is "een gemiste kans om het GLB een geloofwaardige basis te verschaffen", betreurt het dagblad. Dat is des te ernstiger omdat de nieuwe regels tot 2020 gelden. Misschien, zo hoopt de krant, "zal er dan een landbouwcommissaris zijn aangetreden die echt een ingrijpende verandering in gang zal zetten in plaats van dat alleen met de mond te belijden".
